12-mavzu Argumentlash va bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakllari Reja

savollarga  bo‘linadi.  Asosi  chin  va  ziddiyatsiz  bilimdan  iborat  bo‘lgan  savol  to‘g‘ri  bo‘ladi. 

Noto‘g‘ri (o‘rinsiz) savolning asosi yolg‘on, zidddiyatli yoki ma’nosiz hukmdan iborat bo‘ladi. 

Bunday savollarga javob berib bo‘lmaydi. 

Strukturasiga ko‘ra  oddiy va murakkab savollar mavjud. Agar tarkibida boshqa savol 

bo‘lmasa, oddiy savol, bo‘lsa – murakkab savol deb yuritiladi.  

Masala  –  savolning  alohida  bir  turi  bO‘lib,  uni  hal  qilish  savolning  asosini  mantiqan 

o‘zgartirishni,  yetishmayotgan  ma’lumotlar  bilan  to‘ldirishni  muhim  tomonlarini  ajratishni, 

muhim bo‘lmaganlarini chiqarib tashlashni taqoza etadi.  

Savolni to‘g‘ri qo‘yish uchun ma’lum bir qoidalarga rioya etish zarur:  

1. Savol o‘rinli bo‘lishi va til talablariga javob berishi kerak.  

2. Savol qisqa va ravshan holda ifoda qilingan bo‘lishi kerak.Uzun va chalkash savollar 

tushunish va javob berishda qiyinchilik tug‘diradi. 

3.  Savol  aniq  bo‘lishi,  ya’ni  unda  javob  berish  uchun  zarur  bo‘lgan  vaqt,  xolat  va 

kontekst ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak.  

4.  Savol  imkon  darajada  oddiy  tuzilishga  ega  bo‘lishi,  murakkab  tuzilgan  savollar  bir 

necha oddiy savollarga ajratilishi zarur. 

5.  Murakkab  ayiruvchi  savollarda  muqobil  xolatlar  to‘liq  ko‘rsatilishi  javobning  aniq 

bo‘lishi uchun muhimdir. 

6. Savolning asosi (bazisi) chin hukmlardan iborat bo‘lishi kerak.  

Javob  –  predmet  haqidagi  avvalgi  bilimni  qo‘yilgan  savolga  muvofiq  holda 

aniqlashtiradigan,  to‘ldiradigan  yangi  hukmdan  iborat.  U  savolning  asosini  tashkil  etuvchi 

---

bilimga  tayanilgan  holda  yangi  bilim  olishga  imkon  beradi.  Javobning  mohiyatini  savolda 

mavjud bO‘lgan noaniqlikni kamaytirish tashkil etadi. Savolga javob qidirish davomida, odatda 

bilimlarning konkret sohalariga murojaat qilinadi. Ular javobni qidirish sohasi, deb ataladi.  

Mantiqda  javobning  bir  qancha  turlari:  bevosita  (to‘g‘ri)  va  bilvosita  javoblar,  to‘liq  va 

to‘liqsiz  javoblar,  chin  va  xato  javoblar,  qisqa  va  batafsil  javoblar,  aniq  va  noaniq  javoblar 

ajratiladi.