12-mavzu Argumentlash va bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakllari Reja

Savol va javob, ularning turlari 

 Inson dunyoqarashini kengaytiruvchi va chuqurlashtiruvchi eng asosiy vositalardan biri - 

savol-javob  (dialog)dir.  Savol-javobni  tashkil  eta  bilish  insonda  voqelikka  mos  (adekvat) 

tushunchalarning shakllanishiga, mulohazalarini to‘g‘ri qurishga va xulosa chiqarishga o‘rgatadi. 

Savol-javob,  dialog  erotematik  (grek.  Erotematikos  –  savol  shaklida)  mantiqda 

o‘rganiladi. Savol mantiqiy reallikning o‘ziga xos alohida ko‘rinishidir. Savol berish ya’ni  fikrni 

---

to‘g‘ri javobga yo‘naltirish san’ati - tafakkurlash madaniyatining zaruriy elementidir. Mantiqan 

to‘g‘ri savollarni qo‘ya bilish aqllilik, farosatlilikning muhim belgisidir. 

Inson bilimi predmet va hodisalar haqida avvalgi hosil qilingan hukmlardan yangi, ularni 

to‘ldiradigan,  kengaytiradigan  hukmlarni  yaratishga  qarab    taraqqiy  etib  boradi.  Bu  jarayon 

ma’lum bir savollarni qo‘yish va ularga javob qidirish tarzida sodir bo‘ladi.   Savol so‘roq gap 

yordamida  ifoda  qilingani  uchun  hukmni  ifoda  qila  olmaydi.  Ular  bilishda  turlicha  vazifalarni 

bajaradi.  Hukmning  vazifasi  predmet  haqidagi  mavjud  bilimlarni  qayd  qilishdan  iborat  bo‘lsa, 

savol uning  yangi xususiyatlari, aloqalarini qidirib topishga, aniqlashga, o‘rganishga qaratilgan 

bo‘ladi. Savol bir qancha muhim mantiqiy hususiyatlarga ega:  

1. Savolda ma’lum bir boshlang‘ich bilim mujassamlangan bo‘ladi. 

2. Savolda mavjud bo‘lgan bilim noaniq bo‘ladi.  

3. Savolda predmet haqida to‘laroq bilimga ega bo‘lish extiyoji o‘z ifodasini topadi.  

Ana  shundan  kelib  chiqib,  savol  bilimlarimizdagi  noaniqliklarni,  shubhalarni  yo‘qotish 

hamda aniqroq va to‘laroq bilimlar hosil qilishga bo‘lgan extiyojni qondirishga xizmat qiladigan 

fikrlash vositasidir deb aytishimiz mumkin.   

Savol o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi. U o‘zining asosiga, (datum questions) bazasiga ega. 

Savolning asosini unda mujassamlangan bilim, axborot tashkil etadi. Savol va javob insonlarning 

dialog  ko‘rinishidagi  muloqat  shaklidir.Uning  muhim  funksiyalaridan  biri  kommunikativlikdir. 

Axborotni  qidirish  vositasi  sifatida  ham  savolning  ahamiyati  beqiyosdir.  Savol  bo‘lmasa  bilish 

ham bo‘lmaydi.  

Savollarni har xil asoslarga ko‘ra  bir qancha turlarga bo‘lish mumkin. 

Noma’lum narsani aniqlash usuliga ko‘ra aniqlovchi va to‘ldiruvchi savollar farqlanadi. 

Masalan,  “Sen  o‘qishni  bilasanmi?”-degan  savol  aniqlovchi,  “Sen  qaysi  qo‘shiqni 

kuylamoqchisan?”-degan savol to‘ldiruvchi savoldir. 

Savol  o‘zining  asosiga  ko‘ra  to‘g‘ri  (o‘rinli)  va  noto‘g‘ri  (o‘rinsiz)  qo‘yilgan