13-lekciya Almaslap egiw ha’m diyqanshılıq sisteması Reje

Ximiyalıq sebep – ha’r qıylı eginler topıraqtan azıqlıq zatlardı ha’r tu’rli mug’darda alıwı menen xarakterlenedi. Da’nli eginler 1 tonna zu’ra’a’t toplawı ushın topıraqtan 25 kg azot, 12 kg fosfor ha’m 25 kg kaliy o’zlestiredi, a’sirese sobıqlı eginler azottı az talap etedi, al g’awasha – 60 kg azot, 45 kg fosfor ha’ 35 kg kaliy aladı. Demek, g’awasha basqa tu’rdegi eginlerge qarag’anda azıqlıq elementlerin, yag’nıy azottı ko’p talap etedi.
Topıraqtan alg’an azıq elementlerin topıraqqa qaytarıwda o’simlik tu’rlerine qarap ha’r tu’rli boladı. Ko’p jıllıq ot-jemlik eginlerdin’ (sobıqlılar) basqa eginlerge qarag’anda topıraqta ko’p mug’darda organikalıq zat qaldıratug’ınlıg’ı anıqlang’an. Bul organikalıq zat quramında azot og’ada ko’p mug’darda boladı. Da’nli eginler ha’m g’awashadan keyin jer ju’da’ arıqlap qaladı, sebebi o’nimnin’ quramında ha’m paxalda topıraqtan alıng’an mineral ha’m azıqlıq zatlar qaytarılmaydı. Sonın’ ushın bul eginlerdi topıraqta azıq toplawshı eginler menen almastırıw kerek.
Fizikalıq sebep – awıl xojalıq eginlerinin’ biologiyalıq o’zgeshelikleri ha’m agrotexnikasına baylanıslı topıraqtın’ su’rim qatlamındag’ı tıg’ızlıg’ına, strukturasına ha’m qurılısına ha’r qıylı ta’sir etiwi menen sıpatlanadı.
Ko’p jıllıq ha’m jalpılamay suwg’arılatug’ın eginler bir qıylı ta’sir etse, jaz dawamında qatar arası islenetug’ın eginler ekinshi tu’rli ta’sir etedi. Ko’p jıllıq eginlerden (jon’ıshqa) keyin topıraq strukturası, suw o’tkizgishligi ha’m ıg’allıqtı saqlawı a’dewir jaqsılanadı. Solay etip, ko’p jıllıq egindi bir jıllıq eginler menen almastırıp egiw za’ru’r.
Biologiyalıq se6epler – bul ma’deniy o’simliklerdin’ ha’m agrotexnikalıq ilajlardın’ jabayı o’simliklerge ha’r qıylı ta’sir etiwi. Ma’deniy o’simlikler tu’rine qaray o’zine ta’n kesellikler ha’m zıyankesler menen zıyanlanadı.



44 - su’wret. Eginler salıstırma salmag’ının’ topıraq o’nimdarlıg’ı ha’m g’awasha zu’ra’a’tine ta’siri.
2-g’awashanı u’zliksiz ekkende, paxtanın’ salıstırma salmag’ı, 100%, 6-1:4:1:2 almaslap egiwde,
4-2:4:1:2 almaslap egiwde, 5-3:5 almaslap egiwde, 6-3:7 almaslap egiwde, 7-3:4:1:2 almaslap egiwde,
Egerde bir jerge u’zliksiz tu’rde bir qıylı o’simlik egile berse, onın’ kesellik ha’m ja’nlikler menen zıyanlanıwı ku’sheye beredi. Bul zu’ra’a’ttin’ keskin kemeyip ketiwine ha’m onın’ sapasının’ to’menlewine alıp keledi. Bir jerge o’zgertpesten ege beriw g’awashanın’ vil`t penen, da’nli eginlerdin’ tamır shiriw menen, kartoshkanın’ fitoftora menen keselleniwine h.t.b. alıp keledi. O’simliklerdi biologiyalıq jaqtan bir-birinen parq qılatug’ın tu’rleri menen almastırıp turıw, olardın’ kesellikler ha’m zıyankesler menen zıyanlanıwın azaytıwg’a ha’m topıraq mikroflorasının’ a’dewir jaqsılanıwına ta’sirin tiygizedi.