13-lekciya Almaslap egiw ha’m diyqanshılıq sisteması Reje

Vegetaciya da’wirinde su’rilip egin egilmey qaldırılg’an jerler ashıq shu’digar dep ataladı. Bunday jerler vegetaciya dawamında egin egilmeydi, o’nim alınbaydı.
Gu’zlik biyday egisine shekem erte jıynap alınatug’ın eginler egilse bul ba’nt shu’digar dep ataladı.
Sideratlı shu’digar bul jerlerge siderat eginleri egilip to’gin ushın topıraqqa aralastırıp su’riledi.
Bul aytıp o’tilgen shu’digarlardan basqa tiykarg’ı egin aldı sıbaylas eginlerinen sobıqlı ot-sho’plik, sobıqlı da’nli eginler, qatar arası islenetug’ın eginlerden ma’kke, ju’weri yamasa bir jıllıq basqa eginler kiredi. Tiykarg’ı egin esaplang’an g’awasha ha’m gu’zlik biydaydan aldın joqarıda aytılg’an ko’p jıllıq ot sho’plik (jon’ıshqa) ha’m bir jıllıq eginler (ma’kke, ju’weri h.t.b) egilse topıraq o’nimdarlıg’ı artadı, fizikalıq, ximiyalıq, biologiyalıq qa’siyetleri jaqsılanadı ha’m awıl xojalıq eginlerinin’ zu’ra’a’tligi artadı.
Egin aldı sıbaylas eginleri ha’m shu’digardan basqa almaslap egiwde aralıq eginlerde egiledi.
Almaslap egiw eginlerindegi tiykarg’ı eginlerden bos waqıt aralıg’ında egiletug’ın awıl xojalıq eginleri aralıq eginler dep ataladı. Aralıq eginler jazg’ı, gu’zgi ha’m ba’ha’rgi bolıp bo’linedi.
Jazg’ı aralıq eginler gu’zlik biydaydı jıynap alg’annan keyin gu’zlik biydayg’a shekem, yamasa, gu’zlik biyday egilmese gu’z aqırına shekem qaldırıladı.
Gu’zlik aralıq eginler gu’zde tiykarınan siderat eginler egilip tiykarg’ı egin aldınan to’gin ushın topıraqqa aralastırılıp su’riledi.
Ba’ha’rgi aralıq eginler ba’ha’rde tiykarg’ı eginler menen qosıp egiledi ha’m tiykarg’ı egin menen birge jıynap alınadı. Mısalı, jazlıq biydayg’a qosıp jon’ıshqa egiliwi mu’mkin yamasa gu’zlik biydayg’a shekem basqa eginler egiliwi mu’mkin.
Ko’pshilik jerlerde aralıq eginler gu’zlik biydaydan keyin ja’ne gu’zlik biydayg’a shekem yamasa ol jerge gu’zlik biyday egilmeytug’ın bolsa kesh gu’zge shekem pisetugın aralıq eginler egiledi.
Ha’r jılı 50-60 mın’ gektar jerge egilgen gu’zlik biyday atızları iyun` ayının’ aqırına barıp tolıq bosaydı. Bizin’ respublikamız jag’dayında da bul maydanlardan o’nimli paydalanıw, yag’nıy bir jılda eki ret o’nim alıw mu’mkinshiligi bar. İyun` ayının’ aqırınan, oktyabr`din’ 10-15 lerine shekem ayırım eginlerden da’n, ayırımlarınan ot-jem ushın silos alıwg’a boladı.
Qaraqalpaqstan diyqanshılıq ilim-izertlew institutında o’tkerilgen ko’p jıllıq ta’jiriybeler tiykarında g’a’lle eginlerinen keyin bosag’an atızlarg’a aralıq eginler sıpatında to’mendegilerdi usınıs etedi.
Egislik jerler duzlı bolg’anlıqtan ha’m iyun`-iyul` aylarında qaytadan egiletug’ın eginlerdi topıraq ızg’arlıg’ı menen ko’gertip alıw ushın biyday o’nimin jıynap alg’annan keyin atızlardı ha’r gektarg’a 1000-1200 kub. m esabınan shayıp suwg’arıw kerek. Jer tapqa kelgennen keyin 25-30 sm teren’likte su’rilip, 2-3 ret tırma – mala basıladı. Su’rim astına gektarına 20 tonna esabınan jergilikli, 50 kg azot ha’m 100 kg fosfor to’ginlerin beriw kerek. Usı ilajlardan keyin tiyisli aralıq eginlerdi egiwge boladı.