13-ma’ruza. Mavzu. Bir yarim davrli, bir yarim davrli va uch fazali elektron to‘G‘rilagichlar reja

8.7.1. Elektron kuchaytigichlar 
Elektron kuchaytirgichlarda uch elektrodli elektrovakuum lampa ѐki tranzistor 
kuchaytiruvchi element sifatida ishlatiladi. Avvalgi bo‘limlarda lampalar, xususan triodlar elektron 
qurilmalarda kuchaytiruvchi element sifatida keng ishlatilishi aytilgan edi. O‘tgan asrning 70-80-
yillarigacha lampali elektron qurilmalar (masalan 
radio va televizorlar) keng iste’molda bo‘lib keldi. Bu qurilmalarda elektrovakuum lampalar kuchaytirgich sifatida ishlatilgan. 
Quyida lampalar asosida tuzilgan ikki kaskadli (ikkita lampali) elektron kuchaytirgichni ishlashini ko‘rib chiqamiz. 
Kuchaytirgich sxemasidagi boshqa elementlarning ishlashi va vazifalariga e’tibor bermagan holda, faqat lampadagi kuchayish 
jaraѐnini ko‘ramiz. Kuchaytirilishi kerak bo‘lgan signal lampaning to‘riga beriladi, 8.11-rasm. Bunda kirish signali kam 
quvvatli past chastotali signal (masalan radioning yuqori chastotali filtridan o‘tgan ovoz signallariga mos elektr tebranishlar) 
bo‘lib, u L1 lampaning to‘riga beriladi (rasmda lampa to‘ri 5-elektrod). Lampa anodidan chiqish signali olinadi, bu signal S3 
sig‘im va K7 qarshilik orqali keyingi, ikkinchi L2 lampa to‘riga (lampaning 5-elektrodi) beriladi. Bu lampada ham kuchayish 
jaraѐni kechadi. Kuchaygan signal L2 lampa anodidan chiqib, transformator orqali ovoz qurilmasiga (dinamik) keladi va undan 
kuchaygan elektr signali akustik signal-ovoz ko‘rinishida tarqaladi. 
LAMPA 6S4S 
8.11-rasm. Lampali ikki kaskadli kuchaytirgich. 
Izoh: 6S4S katta quvvatli triod past chastotali (ovoz diapazonidagi) signallarni kuchaytirishda ishlatiladi. Radio va televizorlarda past 
chastotali (ovoz) kuchaytirgich sifatida keng ishlatilgan. AQSh da u 
6B4G
 nom ostida ishlab chiqarilgan. 
Keltirilgan sxemada L1 lampa sifatida 6S5S va L2 lampa sifatida 6S4S lampalar qo‘llanilgan. Lampaning katod 
nakallari 6,3 V o‘zgarmas kuchlanish manbaidan tok bilan ta’minlangan. Anod zanjirida esa 30 o‘zgarms kuchlanish manbai 
mavjud. Demak kuchaytirgich 30 V kuchlanishli o‘zgarmas tok manbai energiyasidan foydalanib kuchaytirilgan signal hosil 
qiladi. Radiotexnikada buni o‘zgarmas tok manbai energiyasin kam quvvatli signalga uzatish deb aytiladi. 
Endi xuddi shunday kuchaytirish jaraѐnini yarim o‘tkazgichli tranzistorlar asosida ko‘rib chiqamiz. Avval qayd 
etilganidek lampa va tranzistorlarda mos elektrodlarining vazifalari ham o‘xshash. Lampada kuchaytirilishi kerak 

---

bo‘lgan signal lampa to‘rga berilsa, tranzistorda to‘r bazaga mos keladi. Kuchatirish rejimida ishlashi uchun tranzistorlar 
umumiy emitter sxemasida ulanadi. Kuchaytirilishi kerak bo‘lgan signal S1 kondensator orqali tranzistorning bazasiga beriladi 
8.12-rasm. 
manba 
chiqish 
kirish 
8.12-rasm. Tranzistorlarda tuzilgan ikki kaskadli kuchaytirgich. 
S1 kondenatorning vazifasi bazaga signalning faqat o‘zgaruvchan tashkil etuvchisigina o‘tkazib, o‘zgarmas tashkil 
etuvchini ushlab qolishdan iborat (kondensatorning o‘zgarmas tokka nisbatan qarshiligi cheksiz kattaligini eslang). 
Radiotexnika tilida S1 kondensator siljish kuchlanishi filtri deb ataladi. Kuchaygan signal VT
1
tranzistorning kollektoridan 
olinadi va yana kuchaytirish uchun VT
2
trnazistor bazasiga tushadi. Shu tariqa ikkita kaskaddan kuchayib chiqqan signal S2 
kondensator orqali chiqishga uzatiladi. 
8.13-rasmda Okean radiopriemniginng elektron sxemasi keltirilgan. Agar sxemaning tuzilishiga e’tibor qaratsak undagi 
kuchaytiruvchi kaskadlarni ajratishimiz mumkin. Chapdagi tranzistor yuqori chastotalar sohasidagi signallarni kuchaytruvchi 
bir kaskadli kuchaytirgichning asosiy kuchaytiruvchi elementidir. O‘rtadagi va o‘ngdagi tranzistorlar juftliklari esa ikkita 
alohida, xar biri ikkita kchaytirish kaskadidan iborat kuchaytirgichlarni hosil qiladi. 
Agar shu kuchytirgichlar tranzistorlarda emas, elektrovakuum lampalar asosida tuzilgan bo‘lganida Okean-209 
radiopriemnigining massa va o‘lchamlari ancha katta bo‘lgan bo‘lar edi. 
8.13-rasm. Okean radiopriemnigi va uning elektron sxemasi.