13-tema. Payda saliǵI. Qosimsha qun saliǵI. Aksiz saliǵI

Salıqtı tólew tártibi
Eger usı statyada basqasha qaǵıyda belgilenbegen bolsa, salıqtı tólew esabat (salıq) dáwiri juwmaqları boyınsha, tiyisli esabat (salıq) dáwiri ushın salıq esabatın tapsırıw múddetlerinen keshiktirmey ámelge asırıladı.
Jámi dáramatı aǵımdaǵı salıq dáwirinen aldınǵı salıq dáwiri ushın kiritilgen dúzetiwler esapqa alınǵan halda bes milliard swmnan asatuǵın salıq tólewshiler usı statyanıń úshinshi – altınshı bólimlerge muwapıq esaplap shıǵarılǵan hár aylıq avans tólemlerin esabat dáwiri hár bir ayınıń jigirma úshinshi kúninen keshiktirmey tóleydi.
Aǵımdaǵı salıq dáwiriniń birinshi shereginde tóleniwi lazım bolǵan hár aylıq avans tóleminiń summası ótken salıq dáwiriniń aqırǵı shereginde tóleniwi lazım bolǵan hár aylıq avans tólemi summasına teń etip qabıl qılınadı.
Aǵımdaǵı salıq dáwiriniń ekinshi shereginde tóleniwi lazım bolǵan hár aylıq avans tóleminiń summası aǵımdaǵı jıldıń birinshi esabat dáwiri ushın salıq esabatı boyınsha esaplap shıǵarılǵan payda salıǵı summasınıń úshten birine teń etip qabıl qılınadı.


13.6. Qosımsha qun salıǵınıń salıq sisteması engiziliwi hám ekonomikalıq mazmunı hámde rawajlanıw basqıshları
Qosımsha qun salıǵı tovarlar, jumıs hám xızmetler ústine qoyılǵanlıǵı ushın janapay salıqlar qatarına kiredi. Bunday qaraǵanda, onıń tólewshileri ónim óndiriwshi, jumıs hám xızmetlerdi orınlawshı kárxana, shólkem, birlespedey túyiledi. Usı kárxanalar salıqtı yuridikalıq tólewshileri boladı. Salıq mekemeleri salıqtı óz waqtında hám tolıq byudjetke olardan talap qıladı. Usı kárxana, shólkemler hám birlespeler Qosımsha qunı salıǵın ónim, jumıs, xızmetin satıp alıwshı kárxana, shólkem hám birlespeler satıp alǵan ónim, jumıs, xızmet ústine qoyıp jiberedi. Demek, salıqtıń haqıyqıy tólewshileri usı ónim, jumıs hám xızmetti tutınıwshı kárxanalar. Olardıń aqırǵı qunı usaqlap satıw arqalı xalıqqa jetip baradı hám aqırǵı tutınıwshılar boladı.
Ámeliyatta Ózbekstan Respublikasınıń salıqlar haqqındaǵı nızamlarına tiykarlanıp, esabat dáwri (ayı) ushın realizaсiya qılıngan tovarlar (jumıslar, xızmetler) ushın esaplap shıǵarılǵan qosılǵan qun salıǵı summası menen qunı óndiriwshi hám operaсiya qárejetleri (máselen, materiallar, shiyki zat, buyımlar, janar maydı jetkizip bergen támiyinlewshilerge tólengen haq)ne qosılatuǵın tovarlar (jumıslar, xızmetler) ushın tóleniwi lazım bolǵan qosılǵan qun salıǵı summası ortasındaǵı parıq sıpatında esaplap shıǵarıladı.
Bul ulıwma usı salıqtıń qosımsha qunına salınatuǵın salıq sıpatındaǵı mazmunın ashıp beredi. Bul orında kárxana bir waqıttıń ózinde támiylewshige salıq tólewshi sıpatında da, tovarlardı satıp alıwshı, jumıslar hám xızmetlerdi tutınıwshılardan salıq alıwshı sıpatında da maydanǵa shıǵadı.
Bunday jaǵdaydan tovarlar (jumıs, xızmetler) jetispewshiligi olarǵa talap asqan sharayatlarda, QQS kárxananıń finanslıq nátiyjesi (paydası)ne salıstırǵanda haqıyqattan neytral salıqqa da, múlkshilik formalarınan hám xojalıqlardıń tarawınan qattı názer, barlıq kárxanalar hám birlespeler tárepinen tólenetuǵın universal salıqqa da aylanadı.
Qosımsha qun salıǵı tikkeley kóp basqıshlı salıq bolıp, óndiriw hám bólistiriw siklinen baslanıp, tutınıwshıǵa satılıwına bolǵan hár bir aktten óndiriledi. Onıń ob’ekti bolıp, usı proсesslerde Qosımsha qun esaplanadı. YAǵnıy, ónim óndiriwshi, jumıslardı orınlawshı hám xızmetlerdi kórsetiwshi tárepinen jańadan ónim óndiriw ushın yamasa jumıslar hám xızmetlerdi ámelge asırıw ushın satıp alınǵan shiyki zat materiallar yamasa tovarlar hám ónimler ústine Qosımsha qunı. Usı salıq tovarlar, jumıs hám xızmetler bahasınıń barlıq elementlerin shekleydi hámde óndiriwshiniń ózine túser bahasın kemeytiriwge úndeydi.