14-mavzu. Mehnat bozori statistikasi mehnat bozori tushunchasi va statistikasining vazifalari
Download 480.36 Kb. Pdf ko'rish
|
18-MAVZU. MEHNAT BOZORI STATISTIKASI
|
reemigratsiya
Qaytib kelg an emigrantlar soni Chet elda ishga kirgan emigrantlar soni K Reemigrantlarning ijtimoiy ierarxiyada va ishlab chiqarish faoliyatida tutgan o’rnining o’zgarishini statistik baholash uchun tanlanma kuzatish tadqiqotlari asosida quyidagi tarzda hisoblanadigan ijtimoiy va kasbiy barqarorlik va ko’chish qobiliyatining koeffitsientlaridan foydalanish mumkin: – ijtimoiy barqarorlik koeffitsienti: vataniga qaytganidan so’ng o’zining ijtimoiy guruhidagi tutgan o’rnini saqlab qolgan reemigrantlar sonini ushbu ijtimoiy guruh emigrantlarining qaralayotgan davrdagi soniga bo’lgan nisbatini ifodalaydi; – ijtimoiy ko’chish qobiliyati koeffitsienti: ijtimoiy guruhini o’zgartirgan reemigrantlarning sonini ushbu ijtimoiy guruh emigrantlarining qaralayotgan davrdagi soniga bo’lgan nisbati; – kasbiy barqarorlik koeffitsienti: vataniga qaytganidan so’ng o’zining kasbini (yoki ishlab chiqarish faoliyatining turini) saqlab qolgan reemigrantlarning sonini ushbu ijtimoiy guruh emigrantlarining qaralayotgan davrdagi soniga bo’lgan nisbati. Ishchi kuchining xalqaro migratsiyasini va ayrim davlatlarning unda ishtirok etishini statistik o’rganishga qo’shma tadbirkorlik statistikasidagi ba’zi mutlaq va nisbiy ko’rsatkichlar bevosita daxldor bo’ladi. Ularga quyidagilar kiradi: – ushbu davlat hududida faoliyat yuritayotgan qo’shma korxonalar soni; – qo’shma korxonalarda band bo’lganlarning umumiy soni – jami, shu jumladan: mahalliy ishchi kuchi; chet el ishchi kuchi; – qo’shma korxonalardagi ishlab chiqarish hajmini qabul qiluvchi davlatning yalpi ichki mahsulotidagi ulushi. Ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi muammolari va ko’rsatkichlarini o’rganish ishchi kuchi xalqaro migratsiyasi statistikasining muhim ko’rsatkichi bo’lgan ishchi kuchi eksporti qiymatini statistik baholash masalasini hal qilishni talab etadi. Ishchi kuchi eksporti qiymati deganda chet elda ishlaydigan fuqarolar ish haqini vataniga valyuta jo’natmasi shaklidagi shu davlatlarning to’lov balanslariga tushumlari tushuniladi. Bir tomondan, bu ishchi kuchi emigratsiyasining davlatga valyuta mablag’larining oqib kelishi sifatida qaralishi,boshqa tomondan esa mehnatkash-migrantlar pul jo’natmalarini yuboradigan davlatning to’lov balansidagi xarajatlar deb qaralishi mumkin. Ishchi kuchi eksporteri bo’lgan davlat daromadlarida amaldagi tushumlar valyuta jo’natmalari mablag’laridan ancha katta bo’ladi, chunki mehnat migrantlari vatanlariga qaytib kelayotganlarida odatda o’z oilalariga yuborgan mablag’larga deyarli teng qiymatdagi tovarlar, boyliklar va jamg’armalarni ham olib keladilar. Ishchi kuchi eksportidan daromadlarning boshqa manbalari ham mavjud: – ishchi kuchining importerlari bo’lgan davlatlardan kapitallar, ko’pincha ijtimoiy sohaga, ishchi kuchini tiklashga qaratiladi; – vositachi firmalarning daromadlaridan soliqlar; – emigrantlarning shaxsiy investitsiyalari (vataniga ishlab chiqarish vositalari va uzoq muddatli foydalanish buyumlarini olib kelishi, er, ko’chmas mulk va qimmatli qog’ozni sotib olishi). Bundan tashqari, ishchi kuchining importerlari bo’lgan davlatlardan ishchi kuchining oqib ketishi uchun to’g’ridan-to’g’ri tovonlar to’lanishi mumkin. Valyuta jo’natmalari mablag’lari shaklida tushumlarning ko’rsatkichi asosida ishchi kuchi eksportining valyutadagi unumdorligi hisoblanadi, har bir davlatda valyuta chegirmalarining qaysi manbai ustuvorligini aniqlash uchun uni tovar eksportining valyutadagi unumdorligi bilan taqqoslash maqsadga muvofiqdir. Ishchi kuchini an’anaviy tarzda qabul qiluvchi davlatlar uchun immigratsiya ularning iqtisodiyoti rivojlanishiga ko’rsatgan ta’sirini baholash zarur bo’ladi. Bu maqsadda ishchi kuchining immigratsiyasidan foyda olish ko’rsatkichini quyidagi formula bo’yicha hisoblash taklif etilishi mumkin: IF N T ' K ', T bunda: IF – immigratsiyadan foyda, N – ushbu davr mobaynida ishlab chiqarilgan yalpi ichki mahsulot (milliy daromad) qiymati, T va T ' – ushbu davrda ish bilan bandlar va chet eldan kelgan ishchi kuchining o’rtacha sonlari, K '– chet eldan kelgan ishchi kuchi bilan mamlakatda ish bilan band bo’lgan ishchi kuchi malakalarining nisbati. (agar K 1 bo’lsa, immigratsiyaga kelgan ishchi kuchining malakasi mamlakatda ish bilan band bo’lganlar malakasidan yuqori, K 1 bo’lsa – past va K 1 bo’lsa malakalari teng hisoblanadi). Ishchi kuchining immigratsiyasidan foyda olish ko’rsatkichi nafaqat chet el ishchi kuchidan foydalanish hisobiga yaratilgan YIM(MD)ning qismini ko’rsatadi, balki chet el fuqarolarini qabul qiluvchi davlatning iqtisodiy faoliyatida ishtirok etish darajasini baholashga ham yordam beradi. Ishchi kuchini eksport qiluvchi davlatlar uchun shunga o’xshash tarzda ishchi kuchining eksportidan zarar ko’rish ko’rsatkichini quyidagi formula bo’yicha hisoblash taklif etilishi mumkin: EZ N T '' K '', T bunda: EZ – emigratsiyadan zarar, T '' – emigratsiyaga ketgan ishchi kuchi, K '' – emigratsiyaga ketgan ishchi kuchi bilan mamlakatda ish bilan band bo’lgan ishchi kuchi malakalarining nisbati (agar K 1 bo’lsa, emigratsiyaga ketgan ishchi kuchining malakasi mamlakatda ish bilan band bo’lganlar malakasidan yuqori, K 1 bo’lsa – past va K 1bo’lsa malakalari teng hisoblanadi). Xalqaro mehnat bozorida yuzaga kelgan past malakali ishchi kuchiga bo’lgan ehtiyojning pasayishi va yuqori malakali ishchilar mehnatiga ehtiyojning ortishiga bo’lgan moyilliklar tufayli davlatning oliy ma’lumotli (intellektual) salohiyatining ishchi kuchi oqib ketishi oqibatida yo’qotishlarini baholash zaruriyati paydo bo’ladi. Uni davlatning oliy ma’lumotli (intellektual) salohiyatini yo’qotish koeffitsienti orqali quyidagi formula bo’yicha hisoblash mumkin: ISYK OME OTMB d ', bunda: ISYK – intellektual salohiyatni yo’qotish koeffetsienti, OME – ushbu davrdagi oliy ma’lumotli emigrantlarning soni, OTMB – ushbu davrdagi oliy ta’lim muassasalarini bitirib chiqqan mutaxassislarning soni, d '– 24 va undan katta yoshdagi aholi sonida oliy ma’lumotli shaxslarning ulushi (oxirgi aholi ro’yxati o’tkazilishi yoki tanlama ijtimoiy–demografik tadqiqot ma’lumotlariga ko’ra). Ushbu ko’rsatkichni tahlil qilish nafaqat turli davlatlarning migratsiya qiluvchi yuqori malakali ishchi kuchini taqqoslab baholash uchun, balki xalqaro jihatdan “aqllarning oqib ketishi” jarayonini tavsiflash uchun zarur bo’ladi. Uni vatanimizning statistik amaliyotiga joriy etish mumkin, lekin bu chiqib ketishning manzil varaqasiga ma’lumot darajasi to’g’risidagi ma’lumotlarni kiritishni talab etadi. Demak, ishchi kuchi xalqaro migratsiyasi xususiyatlarining mutlaq va nisbiy ko’rsatkichlari tizimini hisoblash va ularni tahlil qilish nafaqat xalqaro mehnat bozorining statistik ta’riflanishiga imkon beradi, balki migratsion jarayonlarini tartibga solish va prognozlash asosidagi samarali davlat migratsion siyosatini shakllantirishga, tashkil etilgan migratsiya yo’li bilan davlat hududida ishchi kuchini joylashtirish jarayonlarini boshqarishga hamda davlat tomonidan tashkil etilmagan migratsiyaning barcha turlariga ta’sir ko’rsatishga, shuningdek mehnat bozoridagi talab va taklifning muvozanatini yaxshilash choralarini ishlab chiqishga ham yordam beradi. Download 480.36 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|