14-sonli nazorat varaqasi

3.Ish vaqtidan foydalanish ko‘rsatkichlari va fondlari. Ish vaqti fondlarining balansi.



16-sonli NAZORAT VARAQASI

1. 
   Temir yo‘l statistikasining predmeti, xususiyatlari va vazifalari (temir yo‘l transporti xususiyatlari, temir yo‘l transportining keltirilgan maxsuloti).
   

Тemir yo’l transporti statistikasi fani mikroiqtisodiy darajadagi (tемir y’ol тransportiga) xodisa va jarayonlarning miqdoriy tomonlarini ularning sifat tomonlari bilan uzviy bog'liqlikda o'rganadi .Tемir y’ol тransporti jarayonlarni aniq makon va zamon qay darajada o'zgarayotganini statistik ko'rsatkichlar tizimida ifodalab beradi. Темir yo’l тransportininq asosiy hususiyatlari :
1. Темir yo’l тransportininq маhsuloti ishlab chiqarish jarao’nida iste’mol qilinadi. 2. Темir yo’l тransporti asosiy vositalarininq bir qismi, ya’ni harakatlanuvchi tarkiblar, o’z joyini o’zgarib doimo harakatda bo’ladi. 3. Темir yo’l тransporti uzluksiz (kechayu-kunduz) uzluksiz ishlaidi. 4. Темir yo’l тransportida boshqaruv ichki, hududiy, mintaqa va маrkаzlashtirilgan holda olib boriladi.
5. Harakatlanuvchi tarkiblar bilan bevosita boqlig ishchilar (маshinistlar, provodniklar, vagonlarni tekshiruvchilar, poezd tuzuvchilari) ning ish haqlari, ish vagtlari, smena davomiyligi anig belgilanmaganligi tufayli statistik kusatish uslublari alohidalik o’rganiladi. Тemir yo’l transporti statistikasinining bo‘limlari 1.Tашиш статистика, 2.Фойдаланиш статистика, 3.Aсосий фондлар ва техник жихозлар билан қуроллантириш статистика, 4.Mеҳнат ва иш ҳақи статистика, 5.Моддий-техник таъминот 6. Mолия статиcтикаси. Темир йўл транспорти келтирилган махсулоти ∑(pl)pg keltrilgan tonna-km
2)Tashish statistikasi: maqsadi va vazifalari. (yuk va yo‘lovchilar tashish xajm va sifa ko‘rsakichlari) Yuk tashish statistikasi temir yo‘l transporti statistikasining, asosiy bo‘limlaridan birihisoblanadi. Yuk tashish statistikasi temir yo‘l transportining asosiy vazifasi, ya’ni yuk, yo‘lovchi, qo‘l yuki tashishni o‘rganadi. Tashish statistikasining ma’lumotlari ishlab chiqarishni mamlakat miqyosida joylashtirish, temir yo‘l transportidan foydalanish va tashishni tashkil etish maslalarini yechish uchun keng qo‘llaniladi, uning boshqaruv tashkilotlari uchun tezkor-taqsimlash vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Ular temir yo‘l transportining, yuk va yo‘lovchi tashish umumiy hajmidagi, salmog‘ini tavsiflashga imkon yaratadi. Yuk tashish statistikasining vazifasi. Tashish to‘g‘risidagi statistik ma’lumotlarning vazifalari turlicha bo‘lganligi sabab, ular quyidagi ikki guruhda ifodalanadi: a) yuk tashish statistikasining mamlakat iqtisodiyoti oldidagi vazifasi quyidagilarni tavsiflashdan iborat:temir yo‘l transporti mahsuloti va yuk tashish hajmini, umumiy transportning bir bo‘lagi tarzda,tavsiflash; mamlakat iqtisodiyotining asosiy mahsulotlari bo‘yicha tuman va hududlararo aloqani tavsiflash; aholining harakatchanlik darajasini, mamlakat, uning alohida hudud va tashish sifati hamda iqtisodiyot tarmoqlari va aholi etiyojini qondirish darajasini ta’minlovchi ko‘rsatkichlar tizimini ishlab chiqish; b) yuk tashish statistikasining tarmoq, ya’ni temir yo‘l transporti oldidagi vazifasi quyidagilardan iborat: yuk jo‘natuvchilarning, tashishga bo‘lgan ehtiyojini qondirish darajasini baholash va tahlil qilish uchun asos sifatida, tashish hajmi va tarkibini tavsiflash; ilmiy bashoratlash uchun tashish rivoji qonuniyatini o‘rganish; noratsional tashishni aniqlash; temir yo‘ldagi tashish sifati darajasini tavsiflab beruvchi ko‘rsatkichlar tizimini ishlab chiqish. Yuk tashishning hajm ko’rsatkichlari tashilgan yuklarning miqdorini va bosib o’tgan masofasini ifodalaydi. Yuk tashish hajmi tonna o’lchamida hisoblanadi vaquyidagi ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi: «jo’natilgan» ( ), «qabul qilingan» ( ) «tashilgan»( ).Muayyan masofaga tashilgan yuklarning hajm ko’rsatkichi yuk tashish aylanmasi deb nomlanadi ( ), u jo’natilgan har bir yuk miqdorini bosib o’tgan masofaga ko’paytmasi tarzida hisoblanadi. Yuk tashishning hajm ko’rsatkichlariga quyidagilar kiradi:
Jo’natilgan yuklar = maxalliy tashish+ yuklar chiqishi;Keltirilgan yuklar = maxalliy tashish+ yuklar kirishi;Qabul qilingan yuklar = olib kelingan yuklar + tranzit yuklar;Topshirilgan yuklar = yuklar chiqishi + tranzit yuklar;Tashilgan yuklar = jo’natilgan yuklar + qabul qilingan yuklar+ keltirilgan yuklar + topshirilgan yuklar.Yuk tashish statistikasida quyidagi sifat ko’rsatkichlari aniqlanadi: yuklarni tashish o’rtacha masofasi, yuklarning tashish o’rtacha zichligi, yuklarni etib kelish o’rtacha davomiyligi va o’rtacha tezligi, vagonning o’rtacha statik va dinamik yuklanish.
Yuklarni tashishning o’rtacha masofa ko’rsatkichi (l^g ) yuk aylanma miqdorini (tarif tonna-km ΣR^gl ) tashilgan yuklar hajmiga (ΣR^g ) bo’lish natijasida aniqlanadil^g = ΣR^gl / ΣR^g
Yuklarni tashishning o’rtacha zichligi (f^g) quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:l^g = ΣR^gl / ΣL_e .bu yerda: L_e – temir yo’l tarmog’idagi foydalanish masofasi.
Yuklarni o’rtacha yetib kelish davomiyligi (t_db) quyidagicha aniqlanadi:t_db=Σt_d*b / Σb yoki t_dr=Σt_d*r/ Σr
bu yerda: t_db – o’rtacha etib kelish davomiyligi; t_d – bir jo’natmaning davomiyligi; Σb – jo’natmalar soni; Σb – har bir jo’natma og’irligi.Yuklarning yetib kelish o’rtacha tezligi quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:S_db= Σl / Σt_d yoki S_dr= Σl * r/ Σt_apbu erda: S_db – etib kelish o’rtacha tezligi; t_ap – bir jo’natmaning davomiyligi; l – bosib o’tilgan masofa, km.
Vagonning o’rtacha statik yuklanishi (r), jami ortilgan yuklar og’irligini ushbu yuklar ortilgan vagonlar soniga nisbati tarzida hisoblash mumkin:r= ΣR / ΣU bu erda: ΣU – vagonlar soni; ΣR – ortilgan yuklar og’irligi, tonna.
3. Temir yo‘l ransportida mehnat statistikasi (Umumiy ma’lumotlar; Ishchilar tarkibi va soni statistikasi; Ishchilar soni guruhlari; ishchi kuchini xarakatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar). Mehnat va ish haqi statistikasining vazifasi - temir yo‘l transportida ishlovchilar va xodimlarni statistik o‘rganish.
Kuzatish ob'yekti - temir yo‘l transportidagi xar xil toifadagi ishlovchilar va xodimlar soni, ularning ish xaklari.
Kuzatish birligi - har bir ishlovchining ish vaqti va ish haqi.
Xodimlar mavjudligi, xarakati va tarkibi statistikasida temir yul transporti korxonalarida ishlovchilarning soni, ularning o‘zgarishi, ish toifalari, ish staji, yeshi, mutaxasisligi buyicha taqsimlash masalalari o‘rganiladi.
Boshlang‘ich xujjatlari:buyruqlar;Mexnat kitobchalar;Mexnat vaqtini xisobga olish varaklari (tabel);Mashinist marshruti va b.
1. Asosiy statistik ko‘rsatkich – ruyxatdagi xodimlar soni. Uning tarkibiga doimiy, mavsum yeki vaktincha ishga kabul kilingan xodimlar soni kiradi. Ushbu ko‘rsatkich amalda oy (chorak, yil) boshiga (ohiriga) hisoblanadi.
Ruyxatdagi xodimlar soni ko‘rsatkichi xodimlarni ishga kabul kilish va ishdan bo‘shatish natijasida doimo o‘zgaradi.2. O‘rtacha ruyxatdagi xodimlar soni ko‘rsatkichiXr= ∑X/t , kishi
bu yerda:Xr - o‘rtacha ruyxatdagi xodimlar soni;∑X – xisobot davrida xujjatlar asosida xisoblangan xodimlar soni (bayram va dam kunlari bilan birga);t – xisobot davri.
2. Ish kuchi xarakati va oqim ko‘rsatkichlariAsosiy ko‘rsatkichlariga:Ish kuchi aylanma ko‘rsatkichi bu ishga qabul qilish va ishdan bo‘shatish natijasida xodimlar soni o‘zgarishi:Xa= Xk +Xb , kishibu yerda:Xa - ish kuchi aylanma kursatkichi;Xk – xisobot davrida ishga kabul kilingan xodimlar soni;Xb – xisobot davrida ishdan bo‘shatilgan xodimlar soni.