15 – Diniy fanatizm hám dindarlıq. Joba

Diniy fundamentalizm (aqiydaparasliq) – belgili bir din júzege kelgen dáwirge qaytiw. Diniy fundamentalistler diniy aqiydaniń ózgermesligin qorğaydi, isenimdi logikaliq dálillerden ústin qoyadi hám belgili diniy isenim qáliplesiwiniń baslanğish dáwirinde belgilengen barliq jol-jobalardi turaqli orinlaniwin talap etedi. Fundamentalizm tárepdarlari kóz-qarasinda din ózgermes, turaqli ornatilğan úrp-ádetler, túsinikler hám tártipler. “Fundamentalizm” atamasi dáslepki márte XX ásir baslarinda konservativ keypiyattaği amerikali protestantlar arasinda payda bolğan. Fundamentalistler xristianliqtiń dástúriy aqiydalarina, ásirese, Bibliyaniń uliwma jetikligine iseniwdi bekkemlewdi, oni sózbe-sóz sholiwdi talap qilğan. Ásirimizdiń 70-jillarinan baslap bolsa, bul sóz islamğa qarata qollanila basladi. Islam fundamentalizminiń tiykarği ideyasi – “sap islam” prinsiplerine qaytiw, maqseti “islamliq rawajlaniw” jolin engiziw bolip tabiladi. Fundamentalistlerdiń aytiwina kóre, diniy nizamlarğa tiykarlanbağan hár qanday jámiyet ğayritábiyiy ğana emes, bálki Allağa qarsi qilinğan jinayat dep esaplaydi.
Terrorizm túsinigi. Terrorizm (“latinsha - terror” qorqiw, qorqinish saliw mánilerin ańlatadi) belgili jawiz maqsetler jolinda siyasiy gúrestiń jámiyette turaqsizliq keltirip shiğariwğa hámde xaliqta qorqinish oyatiwğa qaratilğan jinyiy usil bolip esplanadi. Bul jasirin (konsperativ) ruwxdaği shólkemler mámleketti turaqsizliq jağdayğa keltiriwde usi usildan paydalanadi. Terrorshi birlespeler ğalaba túste bola almağani ushin da kóp jağdaylarda xaliqtiń keń qatlamlari atinan háreket etiw pikirin oyatiw maqsetinde diniy uranlardan niqap sipatinda paydalanadi.
Terrorizmniń eń tiykarği ózgesheliklerinen biri bunday háreket tárepdarlariniń “zorliq penen mámleketti qulatiwshi hám hákimiyatqa erisiwdi ańsatlastiratuğin ala-awizliqqa alip keledi”, - degen ideyağa tiykarlanip háreket etiwinde ayqin kórinedi. Terrorizmnin ‘jáne bir ózgesheligi hesh qanday uris joq, tinishliq húkim súrip atirğan demokratiyaliq institutlar is júrgiizp atirğan bir sháriyatta altertativ usillardi ádeyi inkar etken halda, siyasiy máselelerdi zorliq joli menen sheshiwge umtiliwinda kórinedi.
Amerikali qánige B.Jenkins terrorizmdi bárinen de burin, qurbanlardan kóre gúwalarğa qaratilğan hám qáweterleniw oyatiwğa qaratilğan zorliq, dep bahalaydi. Taği bir amerikali siyasattaniwshi J.Lojdiń táriyplewinshe, terrorizm tikkeley qurbanlardan kóre kóbirek adamlar pikirine tásir ótkeriw ushin islenetuğin qáwip yamasa kúsh isletiw bolip esaplanadi.
Búgingi kúnde terrorshiliq usillariniń ádewir keńeygenin atap ótiw kerek. 1970 jillarda qanday da bir shaxs yaki siyasiy ğayratkerge qarsi shólkemlestirilgen terror ámelyati kóbirek ushirağan bolsa, házir jámiyetlik orinlarda, samalyot, avtobus, poezdlarda jariliwlardi iske asiriw arqali tosattan kóplep adamlardiń qurban boliwina akeletuğin qopariwshiliqti islewge itibar berilmekte. Ekspertlerdiń pikirinshe, bunday háreketler birinshi gezekte nabit bolğanlardan kóre, oniń gúwalarina qaratilğan boladi.
Qánigelerdiń pikirine kóre, 1990 jillardiń basinda dúnyada 500 den ziyat terrorshi topar xizmet kórsetken. Hár kúni dúnyaniń ol yaki bul múyeshinde kimlerdidur qorqiwğa saliw arqali belgili maqsetlerge erisiwdi gózlegen, keminde eki qopariwshiliq ámelge asirilmaqta.