15-ma’ruza. Mavzu. Dumalash va sirpanish podshipniklari. I. Mа`ruzа rеjаsi

L – mln, aylanishlar hisobida ifodalangan xizmat muddati; 
L
h
 – soat hisobida ifodalangan xizmat muddati; 
R – ekvivalent dinamikaviy nagruzka N; uning qiymati quyidagicha topiladi. Sharikli 
radial va radial tirak podshipniklar uchun: 
R = (XVF
r
 + YF
a
) K
b
K
T
 , (15.8) 
Tirak radial sharikli va rolikli podshipniklar uchun: 
P=(XF
r
 + YF
a
)K
b
K
T
(15.9) 
Qisqa silindrik rolikli radial podshipniklar uchun: 
R = VF
r
K
b
K
T
; F
a
 = 0 (15.10) 
Tirak podshipniklar uchun: 

---

P = F
a
K
b
K
T
; F
r
 = Q; (15.11) 
Кeltirilgan tengliklarda,
X – radial nagruzka koeffisienti,
Y – o’q; bo’ylab yo’nalgan nagruzka koeffisienti,
X va Y ning qiymatlari standart jadvallaridan olinadi: ularning ayrimlari maxsus jadvalda 
keltirilgan; 
V – halqalarning qaysi biri aylanuvchi ekanligiga bog’lik, koeffisient (ichki halqa 
aylanadigan bo’lsa,
V = 1; sirtqi halqa aylanadigan bo’lsa, V = 1,2);
F
r
 – radial nagruzka, N;
F
a
 – o’q bo’ylab yo’nalgan nagruzka, N;
К
b
– nagruzka xarakterini podshipnik xizmat muddatiga ta’sirini e’tiborga oluvchi 
xavfsizlik koeffisienti. Yuklanish ta’siri bir tekisda bo’lganda (kam quvvat reduktorlarda, lentali 
konveyer yuritmalarida) К
b 
= 1...1, 2; nagruzka zarb bilan ta’sir etishi me’yorida bo’lganda (har 
turli reduktorlar, tezliklar qutisi va shu kabilarda) К
b
=1,3...1,8; nagruzka sezilarli darajada 
keskin zarb bilan ta’sir eguvchi konstruksiyalarda (og’ir stanoklarda, prokat stanlarida, yuqori 
quvvatli ventilyatorlarda) К
b
 = 2...3. 
К
T 
– temperaturaning podshipnik xizmat muddatiga ta’sirini hisobga oluvchi koeffisient; 
temperatura 100°C gacha bo’lganda К
T
=1; temperatura 150°C bo’lganda К
T
 = 1,1; temperatura 200°C 
gacha bo’lganda К
T
 = 1,25. 
Odatda podshipniklar tanlash uchun val sxemasi, sapfa diametri, valning aylanish 
chastotasi va ta’sir etuvchi kuchlar ma’lum bo’lishi kerak 
Berilganlarga binoan dumalash podshipniklari dinamikaviy yuk ko’taruvchanlik bo’yicha 
ikki xil usulda tanlanishi mumkin: 
1) S
h
 ≤ S sharti bo’yicha; 
2) L'
h 
≥ L
h
 sharti bo’yicha, 
bu yerda L'
h
– tanlangan podshipnikning soat bilan ifodalangan xizmat muddatining 
hisobiy qiymati; L
h
 – uning jadvaldan olingan va tavsiya etilgan qiymati. 
Odatda ekvivalent nagruzkani topishda X va Y koeffisientlarni tanlashga hojat bo’lmagan, 
ya’ni F
a
/VF
r 
≤ e bo’lgan hollarda (masalan, bir qatorli sharikli radial yoki siska, silindrik rolikli 
radial podshipniklarni tanlashda) birinchi shartdan foydalanish tavsiya etiladi. Bunday hollarda 
podshipnik quyidagi tartibda tanlanishi mumkin. 
1. Podshipnikning turi belgilanadi. 
2. Ekvivalent nagruzka R topiladi. 
Ma’lumki, F
a
/VF
r
≤ e bo’lgan hollarda X = 1; Y = 0 va, shuning uchun, P=F
r
VK
b
K
T
 bo’ladi. 
3. Tegishli jadvaldan L
h
 uchun tavsiya etilgan qiymat tanlanadi va L hamda S
h
 topiladi. 
4. Podshipniklar uchun belgilangan kataloglardan S
h
≤ S sharti bo’yicha ichki diametri 
sapfa diametriga mos keladigan podshipnik tanlanadi. 
Кo’pincha, amaliy hisoblashlarda F
a
/VF
r
≥ e bo’lgan hol uchraydi. Bunday vaqtda 
dumalash podshipniklarini dinamikaviy yuk ko’taruvchanlik asosida L'
h
≥ L sharti bo’yicha 
tanlash tavsiya etiladi. 
Buning tartibi quyidagicha: 
1. Podshipnikning turi belgilanadi. 
Bunda tayanchga ta’sir etayotgan kuchlarning xarakteriga ahamiyat berish kerak. Shuni nazarda 
tutish lozimki, agar o’q bo’ylab yo’nalgan kuch miqdori aytarli katta bo’lmay, F
a
/F
r
< 0,35 bo’lsa, bir 
qatorli sharikli radial podshipnik; F
a
/F
r
= 0,35...0,7 bo’lsa, kontakt burchagi α = 12° bo’lgan radial 
tirak sharikli podshipnik; F
a
/F
r
= 0,71... 1,0 bo’lsa, kontakt burchagi α =26° bo’lgan radial–tirak 
sharikli podshipnik; F
a
/F
r
> 1,5 bo’lganda esa konussimon rolikli radial–tirak podshipnikdan 
foydalanish tavsiya etiladi. 
Podshipnikning turi belgilangach jadvaldan ana shu turdagi podshipniklarning o’rta 
seriyasiga taalluqli bo’lganlaridan diametri sapfa diametriga mos keladigan podshipnik tanlanib, 

---

uning uchun tegishli statikaviy yuk ko’taruvchanlik koeffisienti S
o
va dinamikaviy yuk 
ko’taruvchanlik koeffisienti S hamda boshqa o’lchamlar aniqlanadi. 
2. Mavjud tavsiyalarga ko’ra К
b 
va К
T 
 koeffisientlar tanlanadi. 
3. F
a
/C
0
nisbati aniqlanib, tegishli jadvaldan topilgan qiymatga mos e koeffisient 
belgilanadi. So’ngra F
a
/VF
T
 nisbat topilib F
a
/VF
T
 < e yoki F
a
/VF
T
 > e ekanligi aniqlanadi va
shunga qarab jadvaldan (yoki shunga o’xshash boshqa jadvallardan) X hamda Y koeffisientlar 
topiladi. 
4. Topilganlardan foydalanib, (15.8) tenglamaga binoan ekvivalent nagruzka qiymati 
aniqlanadi. 
5. Aniqlangan S, R hamda berilgan p qiymatidan foydalanib (15.7) formula asosida 
avval L=(C/P)
p
, so’ngra L'
h
 =10
6
∙L/60n aniqlanadi va L'
h 
> L
h
 shartining bajarilishi tekshiriladi. 
Agar bu shart bajarilmasa, tanlangan podshipnik turining og’irroq seriyasi yoki boshqa 
tipdagi podshipnik olinib talab qilingan shartning bajarilishiga erishiladi. 
Ba’zi radial podshipniklar o’q bo’ylab ta’sir etuvchi ma’lum miqdor nagruzkani ham qabul 
qila oladi. Bunday hollarda F
a
 ning hisobiy qiymati valdagi o’q bo’ylab yo’nalgan kuchga teng 
bo’ladi.