15-мавзу. Диний мутаассиблик ва диндорлик. Режа

Мутаассиблик (фанатизм – французча «ибодат») унинг кенг тарқалган кўринишларидан 
биридир. Мутаассиблик кенг маънода муайян ғояларнинг тўғри эканига қаттиқ ишониш, уларга 
муккасидан берилганликни, “ўзгалар” ва “ўзгача” қараш ва ғояларга муросасиз муносабатни 
ифодаловчи қарашлар ва хатти–ҳаракатларни англатади. Унинг хусусий кўринишларидан бири 
бўлган диний мутаасиблик эса ўз ақидасининг шак–шубҳасиз тўғрилигига ишониб, бошқа фирқа 
ва мазҳабларни бутунлай рад этган ҳолда уларни тан олмасликни билдиради. 
Айни пайтда, диндаги муайян қоидаларни, ўринли ёки ўринсизлигидан қатъи назар, кўр–
кўрона қўллаш ва мутлақлаштиришга интилиш, ўз ғояларини тарғиб этиш ва унда ифодаланган 
мақсадларга эришишда тушунтириш ва ишонтиришдан кўра муросасизлик, куч ишлатиш ва 
зўравонликка таяниш ҳам унга хос ҳусусиятлардан ҳисобланади. Мутаассиблик барча даврларда 
турли дин, мазҳаб ва йўналишлар орасида кескинлик, низо ва тўқнашувлар келиб чиқишига 
сабабчи бўлган. 
Азиз авлиёлар хотираларига ҳурмат, қабрлари жойлашган ҳудудларни обод қилиш ва озода 
сақлашни ҳам бутпарастлик, деб ҳисоблаш бундай гуруҳларни бирлаштириб турувчи ғоялар 
сирасига киради. 
Бугунги кунда ислом байроғи остида фаолият олиб бораётган, мутаассиб гуруҳларнинг 
аксарияти куч ишлатиш усулларини қўллаган ҳолда қонуний ҳокимиятга қарши кураш олиб 
бормоқдалар. Мутаассиблик инсоннинг илмсизлиги ва жоҳиллигининг ҳосиласи, унинг ўзига хос 
шаклидир. Онги заҳарланган ва мутаассибга айланган кишилар ўзлари қилаётган ишларни тўғри 
деб ҳисоблаган ҳолда, ҳар қандай номақбул ишлардан ҳам бош тортмайдилар. Ваҳоланки, уларни 
бу йўлга бошлаган «раҳнамоларнинг» асл мақсади моҳиятан ғайриинсоний характерга эга. Зеро, 
Президентимиз таъкидлаганларидек «Энг ачинарлиси шундаки, бу ёвуз кимсалар ҳали онги 
шаклланиб улгурмаган тажрибасиз, ғўр ёшларни ўз тузоғига илинтириб, улардан ўзларининг 
ифлос мақсадлари йўлида фойдаланмоқдалар. Бу эса исломнинг инсонпарварлик ғояларини 
обрўсизлантиришга олиб келмоқда». 
Ҳар қандай жамият учун, қандай шаклда чиқишидан қатъи назар, мутаассибликнинг таҳдиди 
ақидапарастликка асосланган ғояларни ёйиш орқали давлатга, унинг раҳбарларига бўлган 
ишончни йўққа чиқаришга уринишда намоён бўлишини алоҳида қайд этиш лозим.
Диний мутаассиблик давлатлараро муносабатларда чигалликлар, ўзаро тушунмовчиликларни 
келтириб чиқаришга замин яратиши билан ҳам хавфлидир. Кўп конфессиялилик шароитида 
ақидапарастлик ғоялари ривожи ва унга асосланган ҳаракатларнинг кучайиши цивилизациялараро 
қарама–қаршиликни кучайтиришга йўл очиши мумкинлигини ҳам алоҳида қайд этиш лозим. 
Диний ақидапарастлик эса - сиёсий мақсадлар йўлида мавжуд ижтимоий муаммоларни илк, 
яъни мазкур дин пайдо бўлган пайтдаги арконлар асосида ҳал этмоқ ниятидаги ҳаракат ва 
қарашлардан иборат. 
Ақидапарастлар диний эътиқод шаклланишининг бошланғич даврида белгиланган, ўша 
замондаги сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий шароитларга мос бўлган барча йўл-йўриқларнинг
қаътий ҳамда оғишмай бажарилишини талаб қиладилар ва шу тариқа диний оқимларни 
ифодалашда қўлланадиган ислоҳот шаклини шарт қилиб қўядилар. 
Ўзбекистонда диний экстремизм ва ақидапарастликнинг ислом ниқобидаги экстремизми ва 
ақидапарастлиги шакли мавжуд ва айнан шу омил миллий хавфсизлигимизга таҳдиддир. 
Диний экстремизм - маълум сиёсий мақсадлар йўлида ва дин ниқоби остида мутаассиблар ёки 
уларнинг иродасига кўра иш кўрувчи гуруҳлар томонидан олиб бориладиган ўта ашаддий 
ҳаракатлар ва қарашлар мажмуини англатади. 
Бошқачароқ айтганда, диний экстремизм - муайян диний йўналиш ва ташкилотлардаги 
ашаддий мутаассиб унсурлар сиёсий фаолиятининг мафкураси. Бу фикрнинг исботи сифатида 
«Мусулмон биродарлари» ва ундан ажралиб чиққан кўплаб диний экстремистик руҳидаги гуруҳ 
ва ташкилотлар, айниқса ҳозирда кучайиб бораётган, жаҳонни ўзига бўйсундиришни мақсад қилиб 
олган ҳалифачиликни тиклашнинг яна бир кўриниши бўлган ИШИД чилар таянадиган асосий 
ғояларни эслаб ўтишимиз мумкин. 
Глобаллашув шароитида, халқаро алоқалар тобора эркинлашаётган бир пайтда мутаассиб 
гуруҳлар ўз ҳаракатларини бутун дунё бўйлаб ёйишга интилмоқдалар. Кейинги вақтларда рўй 
бераётган террорчилик ҳаракатлари бу ҳодисанинг нафақат инсониятнинг бугунги куни, балки 
истиқболи учун ҳам реал таҳдидга айланганини кўрсатади. 

---