15-тема. Халықты социаллық ҚОРҒАЎ системасы

11.8-сүўрет. Халықтың өз ықтыярындағы дәраматлары
Номинал ҳәм реал дәраматлардың өз-ара байланысы төмендеги формула менен анықланады:
RRD = (ND – NP)/J (7.6)

бунда:
ND – номинал дәраматлар;

NP – салықлар ҳәм мәжбүрий төлемлер;
J – тутыныў баҳалары индекси.
Халықтың номинал ҳәм реал дәраматларын есаплаў нәтийжесинде халықтың реал дәраматлары индекси есапланады. Буны есаплаў методын төмендеги 11.7-кестеде көрип шығамыз.
11.7-кесте
Халықтың реал дәраматлар индексин есаплаў методы
(шәртли статистикалық мағлыўматлар тийкарында)

№	Көрсеткишлер	Базис дәўир	Ағымдағы дәўир
	Халықтың номинал дәраматлары, млн.сўм	567	598
	Улыўма номинал дәраматтан алып тасланатуғын ҳәр қыйлы төлемлер (салықлар ҳәм социаллық төлемлер)	98	112
	Халықтың ықтыярындағы дәраматы, млн.сўм (1-2)	469	486
	Тутыныў баҳалары индекси	1,0	1,16
	Реал дәрамат, млн.сўм (3:4)	469	418,9

Дерек: Ғойибназаров Б.К. Аҳоли турмуш даражасини статистик баҳолаш. – T.: Илм, 2015. – 24 б.
Солай етип, халық дәраматларының қәлиплесиўине тәсир көрсетиўши барлық факторлар еки топарға бөлинеди:

1. 
   Теңлестириўши:
   

– шаңарақ мийнет ҳақыларының қосылыўы;
– шаңарақта жасаўшы ҳәм өз пенсияларын шаңарақ бюджетине киритиўши пенсионерлердиң пенсиялары;
– шаңарақ ағзалары тәрепинен алынатуғын жәрдемлер.

2. 
   Бөлиниўши:
   

– мийнетке жарамсыз шаңарақ ағзаларының бар болыўы, олардың шаңарақтағы саны (әсиресе, егер олар шаңарақ дәраматын жаратыўда қатнаспаса);
– ислеўши ҳәм ислемейтуғын шаңарақ ағзаларының өз-ара қатнасы.