16-mavzu. Mehnat bozori va korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish
Mehnatqilishvadamolisho`rtasidagibog`liqlik
Download 426.36 Kb. Pdf ko'rish
|
5-МАВЗУ
Mehnatqilishvadamolisho`rtasidagibog`liqlik.Har bir ishchi oldidagi masala, bu qancha
ishlab, qancha dam olish muammosidir. Agar sutkada 24 soat bo`ladigan bo`lsa, ishchi 24 soat ishlasa, u so`mga teng bo`lgan maksimal daromad olish mumkin (87-rasm). 87-rasm. Ish vaqti va dam olish o`rtasidagi bog`liqlik 4 Agar u ishlamasa, uning maksimal dam olishi bir sutkaga, ya`ni, 24 soatga teng bo`ladi. Ishchining "daromad va bo`sh vaqti" byudjet chizig`ini chizig`i orqali ifodalash mumkin. Ma`lumki, ishchi har doim sutkasiga 24 soat ishlayvermaydi. Tabiiyki, ishchining ish vaqti chegaralangan bo`ladi, u ma`lum vaqt dam olib, o`zining ishlash qobiliyatini tiklash kerak bo`ladi. Bundan tashqari, dam olish uni ma`naviy o`sishini ta`minlaydi. Demak, ishchi ma`lum vaqt ishlab, ma`lum miqdorda naf olsa (daromad olsa), u ma`lum vaqt dam olganda ham qandaydir naf oladi (ma`naviy o`sish, zavqlanish). Demak, ishchini qancha vaqt ishlab, qancha vaqt dam olishi kerakligi to`g`risidagi masalani quyidagicha qo`yish mumkin: Ishchining ishlash vaqti va dam olish vaqtidan bog`liq naflik funktsiyasini quyidagicha yozamiz: , (5) bu erda -naflik funktsiyasi; -dam olish vaqti; -ish vaqti. Demak, ishchi sutkadagi 24 soatni ish vaqtiga va dam olish vaqtiga shunday taqsimlashi kerakki, natijada u maksimal naf olsin: . (6) Quyidagi shart bajarilganda: . (7) Ushbu masalaning optimal Yechimini grafik orqali aniqlaymiz (88-rasm). 4 Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik-T.: O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg`armasi nashriyoti, 2005-154 b. i i W MRC i M MN ) , ( T t U U U t T max ) , ( T t U U 24 T t Daromad, so`m Bir sutkadagi ish vaqti, soat-kun М N 0 24 88-rasm. Naflik funktsiyasini maksimallashtirish. 5 Rasmdan ko`rish mumkinki, masalaning Yechimi muvozanat nuqta orqali aniqlanishi mumkin. Naflik funktsiyasining befarqlik chizig`i byudjet chizig`ini nuqtada kesib o`tadi. Optimal echimga ko`ra, dam olish vaqti soatga teng, ish vaqti . Ishchining bir soatlik ish haqi so`mga teng bo`lsa, uning umumiy daromadi quyidagicha topiladi: . (8) U holda byudjet chizig`i yotiqligi ish haqiga teng bo`ladi. . (9) Ishchi naflik funktsiyasini maksimallashtiradi, agar bo`sh vaqt bilan daromadni chekli almashtirish normasi ish haqi ga teng bo`lsa, . Faraz qilaylik, ish haqi stavkasi dan ga oshdi. Byudjet chizig`i holatidan holatga siljiydi (89-rasm). 5 Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik-T.: O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg`armasi nashriyoti, 2005-155 b. E 2 U E E t E E t T 24 W ) 24 ( E t W R W tg W t R tg E 24 tR MRS W W MRS tR 0 W 1 W NM 1 NM Daromad, so`m M R E U 3 E 2 U 2 U 1 Umumiy vaqt,soat- kun N 0 24 t E 89-rasm. O`rnini bosish samarasi va daromad samarasi, 0t 0 , 0t 1 , 0t 2 lar bo`sh vaqt, t 0 N, t 1 N va t 1 N lar ish vaqti. 6 Agar biz byudjet chizig`iga parallel bo`lgan va befarqlik chizig`i bilan kesishadigan byudjet chizig`ini o`tkazsak, daromad va o`rnini bosish samarasini aniqlashimiz mumkin. O`rnini bosish samarasi bo`sh vaqtni qisqarishi va ish vaqtining ortishi natijasida daromadning o`sishi bilan ifodalanadi, ya`ni, ma`lum miqdordagi bo`sh vaqt ish vaqti bilan almashtiriladi. 89-rasmda bu dan ga siljishini ifodalaydi, ya`ni, ish vaqti dan gacha oshadi. Lekin, daromadning ortishi bilan birga dam olishning-shaxsning ma`naviy o`sishi uchun kerak bo`ladigan bo`sh vaqtning ham qimmati oshadi. Daromad samarasi (bo`sh vaqtning ortishi) teskari yo`nalishda bo`lib, u oraliq bilan ifodalanadi . Natijaviy o`zgarish oraliqqa teng. Ish haqining bunday o`sishida o`rnini bosish samarasi daromad samarasidan yuqori bo`ladi. Bundan shu kelib chiqadiki, birinchidan, ish haqining o`sishi, ish vaqtini ortishiga olib keladi; ikkinchidan, individual shaxsning mehnat taklifi musbat yotiqlikka ega (90-rasm). 90-rasm. Ish haqining o`sishi natijasida ish vaqtining o`sishi. 7 6 Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik-T.: O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg`armasi nashriyoti, 2005-155 b. 7 Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik-T.: O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg`armasi nashriyoti, 2005-155 b. N M 1 1 U AB 2 t 0 t 2 1 24 t T 0 2 24 t T 1 0 t t 1 0 t t 2 1 t t W, so`m/soat S L W 2 W 1 Bir kundagi soatlar 24-t 1 24-t 2 M W M 1 E 1 A R 1 U 1 E 0 R 0 E 2 R 2 U 2 t 2 t 1 t 0 B N Daromadning yanada oshib borishi barcha shaxslarni ham dam olish vaqtini qisqartirib, ish vaqtini oshirishga undayvermaydi. Dam olish vaqtining qisqarib borishi, uni shaxs uchun bo`lgan qimmatini oshiradi. Yuqorida eslatib o`tganimizdek, sutkasiga 24 soat ishlash ma`noga ega emas. Bo`sh vaqtni qimmatini oshib borishi shunga olib keladiki, daromad samarasi, o`rnini bosish samarasidan oshib ketadi (91-rasm). 91-rasm. Daromad samarasi o`rnini bosish samarasidan ortiq bo`lgan hol, 0t 0 , 0t 1 , 0t 2 lar bo`sh vaqt, t 0 N, t 2 N va t 1 N lar ish vaqti. 8 10-rasm. Ish haqi oshganda ish kunini qisqarish aklif chizig`i yotiqligi. Download 426.36 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling