16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

2
Июнь
17
O`Z-O`ZINI TARBIYALASH VA UNING MOHIYATI
Qadirova Qizlarxon Komuljonovna 
Xorazm viloyati Tuproqqal`a tumani 19-maktab o`qituvchisi
Telefon:[phone] 
[e-mail] 
Sultonova Kamola Ravshanbekovna 
Xorazm viloyati Tuproqqal`a tumani 19-maktab o`qituvchisi
Telefon:[phone] 
[e-mail]
Annotatsiya: Ushbu maqolada Tarbiya nazariyasi xususida, tarbiyaviy jarayonning mazmuni, 
shakli, metodi, vosita va usullari hamda uni tashkil etish muammolari xususida fikr yuritilgan.
Kalit so`zlar: Tarbiya, tarbiya jarayoni, metod, usul, shakl va muammo. 
Tarbiya – muayyan, aniq maqsad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida shaxsni har tomonlama 
o`stirish, uning ongi, xulq-atvori va dunyoqarashini tarkib toptirish jarayoni sanaladi. Boshqacharoq 
talqin etadigan bo`lsak, tarbiya yosh avlodni muayyan maqsad yo`lida har tomonlama voyaga 
yetkazish, unda ijtimoiy ong va xulq-atvorni tarkib toptirishga yo`naltirilgan faoliyat jarayonidir.
Turli zamon va makonda ijtimoiy tarbiya mohiyati turlicha bo`lib, uning mazmuni 
ijtimoiy maqsadlardan kelib chiqiladi. Tarbiya g`oyasi har xil ifodalangan bo`lsada, ammo 
yo`naltiruvchanlik xususiyati hamda obyektiga ko`ra yakdillikni ifoda etadi.
Tarbiya xususida taniqli o`zbek adibi Abdulla Avloniy shunday deydi: Al-hosil, tarbiya bizlar 
uchun yo hayot, yo mamot, yo najot - yo falokat, yo saodat – masalasidir. Ushbu fikrlardan 
anglashiladiki, shaxs tarbiyasi xususiy ish emas, balki ijtimoiy, milliy ishdir. Zero har bir xalqning 
taraqqiy etishi, davlatlarning qudratli bo`lishi avlodlar tarbiyasiga ko`p jihatdan bog`liq.
Tarbiya – shaxsni maqsadga muvofiq takomillashtirish uchun uyushtirilgan pedagogik jarayon 
bo`lib, tarbiyalanuvchining shaxsiga muntazam va tizimiy ta’sir etish imkonini beradi.
Tarbiya jarayoni o`qituvchi va o`quvchi (tarbiyachi va tarbiyalanuvchi)lar o`rtasida tashkil 
etiluvchi hamda aniq maqsadga yo`naltirilgan hamkorlik jarayoni sanaladi. Tarbiya jarayonida 
tarbiyalanuvchining onggi shakllana boradi, his tuyg`ulari rivojlanadi, ijtimoiy hayot uchun zarur 
bo`lgan ijtimoiy aloqalarni tashkil etishga xizmat qiladigan xulqiy odatlar hosil bo`ladi.
Tarbiya jarayonida bolalarning hayoti va faoliyatini to`g`ri uyushtirish g`oyat muhimdir. 
Faoliyat jarayonida bola tashqaridan kelayotgan tarbiyaviy ta’sirlarga nisbatan ma’lum 
munosabatda bo`ladi. Bu munosabat shaxsning ichki ehtiyoj va xohishlarini ifodalaydi. Psixolog 
va pedagoglarning tadqiqotlari shaxsga tashqi omillarning ( xoh salbiy, xoh ijobiy) ta’siri 
bolaning ularga munosabatiga bog`liqligini ko`rsatadi. Bola faoliyatini tashkil etishgina emas, 
balki tarbiyalanuvchining bu faoliyatga nisbatan turli kechinmalarini qanday anglashi, baholashi, 
his qilishi, ulardan o`zi uchun nimalarni olayotganligini bilishi zarur sanaladi. Zero, tarbiya 
ijtimoiy munosabatlarning murakkablashib borishi asosida kechadi. 
Har qanday ijtimoiy jamiyatda yosh avlod tarbiyasi muayyan maqsad asosida tashkil etiladi. 
Tarbiya maqsadi ijtimoiy jamiyat taraqqiyoti, uning rivojlanish yo`nalishi, ijtimoiy munosabatlar 
mazmunidan kelib chiqib belgilanadi. Bugungi kunda O`zbekiston Respublikasida tashkil 
etilayotgan tarbiyaning asosiy maqsadi komil shaxsni tarbiyalab, voyaga yetkazishdan iborat.
Tarbiya jarayoni, odatda, o`z-o`zini tarbiyalash, o`zini-o`zini qayta tarbiyalash bolaning atrof 
muhitdagi u yoki bu hodisalar bilan salbiy aloqasi natijasida vujudga keladigan munosabatlar va 
ularning xususiyatlarini bartaraf etish bilan olib boriladi.
O`zini- o`zi tarbiyalash shaxsni ijtimoiy qadrga ega bo`lgan fazilatlarini hosil qilish va 
takomillashtirishga hamda salbiy xislatlarni bartaraf etishga qaratilgan ichki faoliyat sifatida 
ta’riflanadi.
O`z-o`zini qayta tarbiyalash shaxsning o`zidagi salbiy odatlar, xarakteridagi zararli sifatlarni 
yo`qotish, ularni bartaraf etishga qaratilgan ichki faoliyati jarayonidir. Bola xulqidagi “og`ish”lar 

---

15