17-mavzu: interaktiv va raqamli marketing reja

OSI va TCP/IP
Tarmoqni ishlashi uchun esa bizga OSI modeli va TCP/IP protokollar steki zarur hisoblanadi. OSI (Open System Interconnection) modeli 7 ta pog’onadan iborat va har bir pog’ona paket (ma’lumot uzatishning bir turi hisoblanadi) hosil qilishda o’z belgisini qo’yib boradi. Ya’ni bunda agar ma’lumot biror qurilmadan chiqib ketishdan oldin 7-pog’onadan boshlab pastki pog’onaga tushib borib paket ko’rinishiga keladi va uzatiladi. Ikkinchi kompyuter uni qabul qilib olgandan so’ng esa 1-pog’onadan boshlab yuqoriga qarab chiqib boradi va ma’lumot ko’rinishiga keladi. Bunda agar qaysidir pog’onada xatolik bo’lsa, paket qaytadan so’raladi yoki so’rov bekor qilinadi (bu tushunchalar nisbiy hisoblanib, ma’lumot almashinuv aynan aytilganidek amalga oshirilmaydi).OSI modelining 7ta pog’onasi:
OSI modeli etalon model bo’lib, bu faqat nazariy jihatdan mavjud. Hozirgi kunda bu model asosida TCP/IP stek protokollariga asoslangan holda tarmoq ishlaydi. TCP/IP ishlab chiqilishining yagona sababi OSI modelini soddalashtirish va qulay foydalanish hisoblanadi. TCP/IP stek protokollari tuzilishi:
Bundan tashqari bizda port tushunchasi mavjud bo’lib, Port bu – mantiqiy bog’lanish tuguni hisoblanib, bu portlar yordamida mantiqiy kerakli protokolga bog’lanish hosil qilinadi. Ixtiyoriy so’rov biron manzildagi aynan kerakli portga murojaat qilinadi va javob qaytarishda esa so’rov kelgan portga qayta jo’natiladi. TCP/IP da har bir protokol uchun port mavjud. Ularning umumiy soni 65535 ta. Portlar quyidagicha bo’ladi:

TCP/IP protokolining asosiy qulayliklari, ularning ko’p funksiyali va moslashuvchanligidir. Ushbu protokol 30 yildan buyon Internet tarmoqlari uchun asosiy protokol bo’lib, hozirgi kunda 500 miliondan ortiq abonentlarni o’zida jamlagan. Bu vaqt davomida TCP/IP oilasi bir tarafdan amaliy pog’onada qo’llaniluvchi protokollarga to’lgan bo’lsa (HTTP Hyper text transfer protocol, SMTP, FTP va boshqalar), boshqa tarafdan fizik, kanal va tarmoq pog’onalarida qo’llaniluvchi barcha zamonaviy protokollar bilan birgalikda ishlay olish qobiliyatini shakllantirib bordi (X.25 bilan ham). TCP/IP ning keng imkoniyatlari bo’lishiga qaramay, uning kamchiliklarini bekita olmaydi. Bulardan asosiysi havfsizlik va aloqa sifatlari hisoblanadi. IP tarmoqlarda bu muammo o’ziga hos ravishda yechilgan(misol uchun IPSec), biroq bu muammo yechimi boshqa muammolarni yani ma’lumot uzatish tezligining qisqarishiga sabab bo’ldi. Shuning uchun ham ovozli va video ma’lumotlarni jo’natish masalasi yechilmay qoldi.
X.25 protokolining asosi ma’lumotlarni qabul qilishda hatoliklarni tekshirishdan iborat bo’lib, u avvaldanoq anologli uzatish tizimlari va mis simli aloqa liniyalarida qo’llanilgan. Mis simli aloqa kanallaridagi ma’lumot uzatish sifati yuqori darajada bo’lmasada, hatolarni tuzatish aloqani ishonchliligini oshirgan ayni vaqtida ma’lumot uzatishning umumiy tezligini qisqartirgan. IP paketdagi xatolarni qidirish, ularni korreksiyalash jarayoni har bir kommutatorda amalga oshirilganligi uchun tarmoq qurilmalarining yuqori quvvatli bo’lishini talab qilgan. Optik tolali tarmoqlar kirib kelgan dan so’ng X.25 dagi protokollardan foydalanish mumkin bo’lmay qoldi, chunki X.25 protokolida ma’lumot uzatish tezligi 64kb/s dan oshmagan.
X.25 dagi kamchiliklarni Frame Relay protokoli to’ldirdi. U xam X.25 dek uslub(prinsip)dan foydalandi, faqatgina hatolik tarmoqning chegaraviy nuqtalarida tekshirilishi yuqori tezlikga erishish imkoniyatini yaratdi (ayni vaqtda 45 Mb/s gacha). Protokollning asosini turli turkumli trafiklarga imtiyoz(prioritet)li hizmat ko’rsatish tashkil etdi (imtiyozli ovoz va video), eng yuqori imtiyozli paketga “navbatsiz” hizmat ko’rsatilgan. Ushbu holat asinxron ma’lumot uzatish texnologiya(ATM)si yaratilishiga yo’l ochdi.
ATM protokoli trafiklarni yagona raqamli trafikda asinxron multipleksrlab uzatish uchun butun trafikni parchalab hajmi qat’iy belgilangan paketlarga (ularni katakcha deb nomlanadi) ajratadi.Ushbu katakchalarning kichik o’lchami (53 bayt) bir vaqtning o’zida oqimni turli hil hizmatlar bilan birgalikda jo’natish imkoniyatini beradi. ATM texnologiyasi 1.5Mb/s dan 40Gb/s gacha tezlikda o’tkazuvchanlik qobiliyatiga ega. Frame Relay texnologiyasidek ATM texnologiyasi ham yuqori darajadagi ishonchlilikni ta’minlay oladi. Barcha trafik magistral tarmoqda marshrutizatsiyalanmaydi, DLCI(Frame Relay) yoki VPI/VCI (ATM) lokal belgilarga asoslangan virtual kanallar orqali kommutatsiyalanadi. Bundan ko’rish mumkinki sankisiyalashtirilmagan foydalanuvchi kommutatsiyalash jadvalini o’zgartirmasdan tarmoqga ulana olmaydi.
Agarda tarmoqni X.25 texnologiyasiga asoslab qurmoqchi bo’lsak, foydalanuvchilarga noqulayliklar keltirib chiqarishni boshlaydi. Frame Relay va ATM protokollariga asoslanib qurilgan virtual tarmoqlar (VPN) esa juda qo’pol va boshqarish imkoniyati qiyinlashib qoladi. Albatta VPN tarmoqlari ishonchliligi bilan ajralib turadi, biroq tarmoq foydalanuvchilari soni oshib borishi bilan tarmoqdagi virtual kanallari soni kvadrat marta oshib boradi.
Nkan=N*(N-1)/2, (1-shakl)
bu yerda N-tarmoq foydalanuvchilari soni
Bu albatta tarmoqni murrakkablashishiga va hatoliklar kelib chiqib ehtimolini oshishiga olib keladi. Ushbu tarmoqning qurilishi moliyaviy tarafdan qimmatlik qilishi ko’rish qiyin emas, biroq ayni vaqtda har qanday operator hosil qilingan kannal soni evaziga o’z hizmatini baholashi kerak.Shuning uchun ham ATM protokoli o’zini oqlamadi, ammo butunlay vos kechilmadi hozirda katta hajmdagi ma’lumotlarni jo’natish uchun mo’ljanlangan magistral tarmoqlarda qo’llanilmoqda.ATM protokoli magistral tarmoqlarda ishlatilar ekan, bu ma’lumotlarni IP-trafiklat hosil qiladi.Yuqoridagi vaziyati yangi tarmoqning kirib kelishiga sabab yoki turtki bo’ldi. Shunday bir texnologiya bo’lsinki o’zida IP ning qulayliklarini ATM v Frame Relayning ishonlilik va sifatliligini o’zida jamlay olgan bo’lsin.
1996 yilda Ipsilon, Cisco, IBM va boshqa bir qancha kompaniyalar o’zlarining loyihalarini birlashtirdilar va ko’p protokolli belgilar asosida kommutatsiyalashga asoslangan texnologiyani yaratdilar (MPLS – Multiprotocol Label Switching). Loyihaning asosiy go’yasi IP adressni o’qish uchun kam vaqt sarflab va bir vatning o’zida ishonchilikka javob beradigan VPN ni qulay hosil qilishdan iborat bo’ldi.
CRM – tizim sotish bo’yicha mijoz ma’lumotlar bazasini boshqarishda menejerlar uchun qulay vositalarni taqdim etadi. Mijozlar bilan munosabatlarning barcha bosqichlarini, sotish va boshqa qilingan ishlar natijalarini, shuningdek,
loyihalashtirish uchun va ularning faoliyatini tashkillashtirish instrumentlarini
qayd qilish. Tizim mijozlar bilan aloqalardagi rejalarni bajarilishini o’zi nazorat
qiladi va menejerlarga mos ishlarni o’tkazishni zarurligini eslatadi.
Mijozlar bazasida zaruriy yozuvlar hammasini amalga oshiradi, kim yoki aks
holda, mijozlar bilan o’zaro ta’sir qiladi.
Bu mijozlarga xizmat ko’rsatishda ishtirok etuvchi kompaniyaning barcha xodimlari uchun mijozlar bilan o’zaro ta’sirlar yagona rejasini tuzish imkoniyatini ta’minlaydi.
CRM - tizimi sotuv bo’limida ishning keng qamroli boshqaruvini va uning sotuv bo’limining ichki nazoratini sotuv bo’limi rahbari tomonidan, shuningdek tashqi nazorat esa kompaniya rahbari tomonidan ta’minlanadi.Marketing bo’limi sotuv jarayonining avtomatlashtirilishidan va sotuvdan keyingi xizmatlarni yutadi. Bozorda mijozlar haqidagi axborotlar avtomatik tarzda yig’iladi, ular bevosita yechiladigan masalalarni bajarishdan xodimlarni chalg’itmasdan amalga oshiradi. Jamlangan CRM axborotlari asosida-tizim jarayonlarni va kompaniyaning sotuv faoliyati natijalarini, reklamali va boshqa marketingli aksiyalarni loyihalash va ularning samaradorligini baholash, bozorning maqsadli segmentlarni aniqlash va ularning istiqbollarini hisoblash tahlil qilish imkonini beradi.
Internet-tijorat soxasida ishlovchi kompaniyalarda foydlaniladigan CRM –
tizimlari, CRM nomini olganlar. Bundan tashqari, ushbu tizmlar CRM tizimining
barcha funksiyalariga egadirlar, ular kompaniyaning web-sayti bilan to’laligicha birlashtiriladi – saytdan barcha axborotlar CRM tizimiga tushadi. Tizimning o’zi saytning qurilishini va harid jarayonida har bir mijozga samarali xizmat ko’rsatishni yoki yordam ko’rsatishni aniqlashi mumkin. CRM – tizimlari haridor va sotuvchi orasidagi barcha aloqalarni ro’yxatdan o’tkazadi va tahlil qiladi, tadbig’i kompaniya web-sayti orqali yoki elektron pochta orqali amalga oshiriladi. Bundan tashqari, bu tizimlar internet-reklamalarni ishlabchiqishda va tahlil qilishda qo’llanilishi mumkin. CRM tizimining eng mashhur ko’rinishi – CRM – internet-magazin tizimlari. CRM – tizimlari internet orqali savdo qiluvchi firmalarda foydalaniladi, barcha kompaniya va mijoz o’zaro ta’sirlari davomida, potensial mijozlarni izlashdan boshlab va tovarni yetkazib berishda yakunlanadi.
CRM texnologiyalari uch turga bo’linadi:
- operativ CRM, oddiy biznes jarayonlar chegarasida o’zaro ta’sir jarayonida konkret mijoz axborotlariga operativ ruxsat olish imkonini beradi;
- analitik CRM, uyushmagan ma’lumotlar massivi sinxronizatsiyasini ko’zlaydi va marketingning, sotishning, mijozlarga xizmat ko’rsatishning va hokazolarning eng samarali strategiyasini ishlab chiqarish uchun ushbu massivda statistik qonuniyatlarni izlaydi;
- kollaboratsion CRM, mijozga dizayn, ishlab chiqarish, mahsulotni xizmat
ko’rsatish va yetkazib berish ishlab chiqishga yanada ko’proq ta’sir qilishiga imkonini beradi.
Zamonaviy CRM-tizimi, qoida bo’yicha, quyidagi modullarni o’z ichiga oladi:

• 
  Aloqalarni boshqaruvchi tizimlar;
  
• 
  Ishchi guruh tashkilotlardagi vositalar va mijozlar bilan ishlash uchun
  o’rinlarning taqsimlanishi;
  
• 
  Marketingli tadbirlar va kompaniyalarni loyihalash vositalari;
  
• 
  Mahsulot kataloglari;
  
• 
  Mijozlar to’g’risidagi ma’lumotlar;
  
• 
  Murakkab buyurtmalar va tovar konfiguratsiyasini saralash tizimi;
  
• 
  Talablarni o’tishini boshqarish;
  
• 
  Shartnoma shartlarini bir kelishuvga kelishuvi;
  
• 
  Ikki tomonlarning majburiyatlarini ijro etuvchi tizim;
  
• 
  Samarali marketingning tizimli tahlili;
  
• 
  Prognoz va statistikaning tizimostililigi;
  
• 
  Mahsulot yetkazib berish logistikasi;
  
• 
  Mijozlarga yetkazilgan mahsulotlar statistikasi;
  
• 
  Sotuvdan keyingi aktivlikning generatori (qutlovlar, mamnuniyatlikning
  tahlili, ishonchli xizmatning sifatli nazorati, yangilanish va yangi versiyalar haqidagixabarlar va h.lar.)
  
• 
  Ma’lumotlar ombori va ma’lumotlarni joylashtirish va yetkazib berishni
  boshqaruvchi tizimlar bilan modullarning replikatsiyasi va sinxronizatsiyasi;
  
• 
  Sotuv natijalari bo’yicha xodimlarni rag’batlantirish hisobi
  CRM-tizimini tadbiqi ishning faqatgina sotuv bo’limida emas balki,
  firmalarning har bitta bo’limlarida aytilamoqda. Aynan shu tizim orqali tashkilot
  bilan kompaniya mijozi orasida bir butunlikda teskari aloqa amalga oshiriladi.