17-mavzu: interaktiv va raqamli marketing reja

Internet-marketingning ob’yektlari va sub’yektlari
Elektron bozorda marketing tushunchasini hisobga olgan holda, ushbu bozorda marketing faoliyatining ob’ekti va sub’ektiu nima ekanligini aniqlash ham muhimdir.
Elektron bozorda marketing ob’yekti tarmoqning axborot tizimlari va texnologiyalaridan foydalangan holda kompaniyaning axborot-tahliliy va ekspert-tadqiqot faoliyati hisoblanadi:

• 
  kompaniya o’z tovarlari bilan ish olib boradigan ushbu bozorda raqobat mavqeini tanlash;
  
• 
  uni oldinga siljitishva tarqatish strategiyalarini belgilash;
  
• 
  xavf va noaniqlik sharoitida tashqi va ichki muhit omillarining yig’indisini hisobga olgan holda reklama va narx siyosatini tanlash.
  

Elektron bozorda marketing faoliyatining sub’ekti, ananaviy marketingda bo’lgani kabi, ma’lum bir kompaniya egasining o’z maqsadlariga erishish uchun elektron bozorning raqamli ma’lumotlarini tahlil qilish va qayta ishlash usullari tizimidan foydalanib, ma’lum bir texnologiya asosida amalga oshiriladigan faoliyati.
Elektron bozorda marketingni boshqarish jarayoni ma’lum bir ketma-ketlikda kompaniyalarning marketing xizmatlari xodimlari tomonidan bajariladigan operatsiyalar va jarayonlar yig’indisini aks ettiradi. U quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• 
  Internet imkoniyatlaridan va korporativ ma’lumotlar bazasining omborxonasidan foydalangan holda bozor va undagi raqobatchilarning harakati to’g’risidagi ma’lumotlarni to’plash va tahlilqilish;
  
• 
  ushbu bozor segmentidagi stoxastik va dinamik jarayonlarni o’rganish;
  
• 
  elektron bozorda iste’molchi xatti - harakatlarining psixologik ta’sirini modellashtirish, xavf va noaniqlik sharoitida kompaniyaning strategiyalari, mavjud bozorlarni rivojlantirish uchun yangi modellarni shakllantirish, bozorga kirish, alyanslar va birlashmalar, diversifikatsiya va boshqalar.
  

Internet marketing kompleksining asosiy elementlari
Elektron marketingda 4P marketing kompleksining elementlari (Product, Price, Promotion, Place) va marketing munosabatlarining umumiy modeli qo’llaniladi. Biroq, har bir element o’ziga xos xususiyatlarga ega. Internet bu nafaqat yangi savdo kanali yoki marketing kommunikatsiyalari, balki real, mavjud bo’lgan mahsulotlar bilan bir qatorda raqamli axborot mahsulotlari taqdim etiladigan yangi bozor.
Mahsulot (Product) – bu Internet orqali sotiladigan narsa bo’lib munosib sifatga ega bo’lishi kerak. U nafaqat boshqa saytlar, balki an’anaviy do’konlar bilan ham raqobatlashadi.
Narx (Price) - xarajatlarni tejash tufayli Internetdagi narx oddiy do’kondagi narxdan past ekanligi odatiy bo’lib qolaybdi.
Oldinga siljish (Promotion) – bu Internetda ham saytni ham mahsulotni oldinga siljish bo’yicha tadbirlar majmui. Bu juda katta vositalarni o’z ichiga oladi (qidiruv tizimini oldinga siljish, kontekstli reklama, bannerli reklama, elektron pochta marketingi, affiliativ marketing (reklama beruvchi va web-master sherigi o’rtasidagi hamkorlik orqali passiv daromad olishga imkon beradigan faoliyat turi), virusli marketing, yashirin marketing, interfaol reklama, bloglar va boshqalar).
Savdo joyi (Place) - savdo nuqtasi, ya’ni sayt. Grafik dizayni ham, saytning erganomikasi ham katta rol o’ynaydi. Yuklab olish tezligiga, to’lov tizimlari bilan ishlashga, yetkazib berish shartlariga, sotishdan oldin, davomida va undan keyin mijozlar bilan ishlashga e’tibor qaratish lozim.
Internetning muhim xususiyati – bu marketing elementlarining integratsiyasi. Ananaviy marketing kompleksini (4P) internet-loyihaga ajratish qiyin. Masalan, web-sayt dizayni va navigatsiya to’g’ridan-to’g’ri marketing kompleksining to’rtala elementiga qo’llaniladi.
Marketing kompleksi elementlarini integratsiya (birlashtirish) dan tashqari, elektron bozor konvergentsiya jarayoni bilan ajralib turadi.
Konvergensiya - ilgari turli xil bozorlarga tegishli bo’lgan tovarlar va xizmatlarni bitta bozorga olib boradigan jarayon.
Natijada deyarli barcha raqamli mahsulotlar bir-biri bilan raqobatlashadi.
Aslida, yaqinlashuv jarayoni 4 ta asosiy variantda mavjud:
1. Mahsulotlarning konvergensiyasi. Audioyozuvlar, vizual mahsulotlar, jurnal maqolalari elektron bozorda raqamli formatda mavjud, xuddi shu dasturiy mahsulotlar tomonidan qayta ishlanishi mumkin. Agar mahsulot ham jismoniy, ham raqamli shaklda mavjud bo’lsa, konvergentsiya formatlardan birini yo’q qilishga olib kelishi mumkin. Masalan, elektron kutubxona kataloglarini joriy etish asta-sekin an’anaviy qog’oz kataloglarni almashtirmoqda
2. Jarayonlarning konvergensiyasi. Bir xil jarayon ilgari turli xil jarayonlar tomonidan bajarilgan turli funktsiyalarni amalga oshirish uchun ishlatilishi mumkin. Bunga misol iste’molchilar to’g’risidagi ma’lumotlarni to’plash va ulardan foydalanishdir.Axborot turli yo’llar bilan to’planishi mumkin, ammo keyin darhol bir nechta funktsiyalarni amalga oshirish uchun foydalaniladi - yangi mahsulotlarni ishlab chiqish, ularning xususiyatlarini iste’molchilarning individual ehtiyojlariga moslashtirish, tovarlarni sotish va sotish, ularni narxlash.Natijada ishlab chiqarish, marketing, sotish, iste’mol qilish va sotishdan keyingi xizmatlar iste’molchilar qiymatini yaratishning yagona jarayoniga birlashadi.Ushbu jarayonni endi alohida bosqichlarga bo’lish mumkin emas, bir nechta jarayonlar nafaqat doimiy, balki parallel ravishda ham amalga oshiriladi.Bu elektron biznes nafaqat muqobil kanal, balki yangi bozor ekanligi foydasiga muhim dalildir.
3. Infratuzilmaning konvergensiyasi. Bunga ilgari har biri o’z tarmog’ida monopoliyadan imtiyozga ega bo’lgan telefon kompaniyalari, kabel tizimlari operatorlari, sputnikantennalari, raqobatchilariga aylanishiga olib keldi. Bunday konvergentsiya (yaqinlashish) turli tashkilotlarni yagona soliqqa tortish muammosini keltirib chiqaradi.
4. Bozor makonining konvergensiyasi. Globallashuv jarayonlari alohida mintaqaviy va milliy bozorlarning konvergensiyaga (yaqinlashishga) olib keladi.
Axborot texnologiyalarining rivojlanishi, agar sun’iy to’siqlar o’rnatilmasa, geografik asosda monopoliyalarning yo’q bo’lib ketishiga olib keladi.