17-mavzu. Investitsiya tavakkalchiligi va ularni pasaytirish yo'llari reja

korxona zarar ko4ra boshlashini ifodalaydi.

Ushbu zararsiz nuqtani tahlil qilish quyidagilami aniqlashga imkon berdi:

xarajatlar qoplanishini va foyda olinishini ta’minlaydigan zarur xizmatlar hajmini;
kompaniya foydasining sotish narxi o‘zgaruvchan va doimiy xarajatlarga
bog‘liqligini; kompaniyaning barqarorlik holatini belgilovchi, foyda nolga teng
boMgan, savdo hajmi esa doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlamigina qoplaydigan
chegaralami (tavakkalchiliklaming yo‘l qo‘yish mumkin boMgan darajasini) nazardan
qochirmaslikka yordam berdi. Shu sababli har bir lizing kompaniyasi o‘z
mablagMarini lizing bitimiga qo‘yishdan awal har bir tavakkalchilik turi bo‘yicha
ko‘rilishi ehtimol boMgan maksimal zarar hajmini aniqiashi, ulami sarflanayotgan
mablagMar hajmi bilan taqqosiab, o‘zining moliyaviy zaxiralari bilan solishtirib
ko'rib, bu zarar kompaniyani bankrotlikka ehtimoliarini topishi lozim.
Investitsiya loyihalar tavakkallchiligini pasavtirish voMiari
Investitsiya tavakkalchiliklarini pasaytirishda ko‘proq sug‘urtalashdan
foydalaniladi. Sug‘urta himoyasiga olishning uchta turi farqlanadi.
1. 0 ‘z-o‘zini sug‘urtalash.
Bu usulda xo‘jaIikdagi har qanday sodir boMishi mumkin boMgan hodisalar,
korxonalardagi maxsus jamg‘armalar tomonidan qoplanadi. 0 ‘z-o‘zini sug‘urtalash
maxsus fondlarga ajratiladigan ajratmalar summasiga bogMiq boMadi. Ya’ni ko‘rilgan
zararlar miqdori ko‘p boMsa, ajratma summasini oshishiga olib keladi va shu jihatdan
bu mablagMar chegaralangandir. Korxonaning aylanma mablagMaridan bir qismi
maxsus fondlarga jamg'ariladi va aylanma mablagMar hajmiga salbiy ta’sir
ko'rsatadi.
0 ‘z-o‘zini sug‘urtalash ikkita asosiy sababga ko‘ra zarur boMadi:
- korxonani sug‘urtaviy himoyalashning boshqa usullarini qoMlash mumkin
boMmaganda;
- yoki shunday tavakkalchiliklar turlari borki, ulami, albatta, kompensatsiya
qilish zarur.
2. Sug€urtalash.
Sug‘urta iqtisodiy faoliyatning muhim turi sifatida, sug‘urtalanuvchilar mulkiy
qiziqishlarida ko‘riladigan zararlar bo‘yicha tavakkalchiliklami taqsimlanishi bilan
bogMiq va bevosita maxsus ixtisoslashtirilgan tashkilotlar (sug‘urtalovchilar)
tomonidan sug‘urta badallarini bir joyga to‘plovchi, sug‘urta zaxiralarini tashkil
qilish va sug‘urtalanuvchilaming ko‘rgan zararlarini qoplashni amalga oshirishni
ifodalaydi.
Bu holatda sug‘ urtalanuvchi lar o‘rtasida tavakkalchiliklami taqsimlash asosiy
jarayon boMib, ko‘rilishi mumkin boMgan zararlar bo‘yicha potensial
tavakkalchiliklar sug‘urtalanuvchilar o‘rtasida taqsimlanadi, ya’ni ko‘rilishi mumkin
boMgan zararlami qoplash har bir sug'urtalanuvchilar zimmasiga tushadi. Bu
munosabatlarda asosiy o‘rinni sug‘urtalovchiga toManadigan sug‘urta badallari
egallaydi. Ammo bu sug*urta badallarining yetishmovchiligi yuzasidan ko‘riladigan
zararlami sug‘urtalovchi qoplamaydi degani emas. Ana shu holat sug‘urta faoliyatida
tadbirkorlik tavakkalchiligini keltirib chiqaradi, ya’ni sug‘urtalovchi qurilishi
mumkin boMgan zararlar yuzasidan oldindan sug‘urta qoplamasini o‘z mablagMari
hisobidan ham toMashni ko‘zda tutadi.
Sug‘urta usuli, albatta, sodir boMishi mumkin boMgan yoki boMmagan
tavakkalchiliklami ehtimoliyligi baholanganda va sug‘urtalovchi tomonidan
zararlami qoplash bo‘yicha aniq moliyaviy kafolatlar mavjud boMganda qoMlaniladi.
Investitsiya loyihasi tavakkalchiligini baholash usullari orasida eng ko‘p
qoMlaniladiganlari quyidagilar:
1. Loyihaning sezgirlik tahlili.
2. “Zararsizlik nuqtasi”ni aniqlash.
3. Barqarorlikni tekshirish.
Sezgirlik tahlili loyihaning o‘xshash parametrlaridan biri o‘zgarganda, loyiha
samaradorligi qay darajada o‘zgarishiga miqdoriy baho berishda qoMlaniladi.
Sezgirlik tahlilini investitsiya loyihalari natijalariga sezilarli darajada ta’sir etuvchi
omillami aniqlash va ulami taqqoslash tahlili uchun o4tkazish tavsiya etiladi. Bu
omillar bilan bogMiq vazifalami yechishda quyidagi ketma-ketlikka amal qilinadi.
Awalo, sof joriy qiymatni hisoblashga yordam beradigan omillar aniqlanadi. Keyin
ma’lum oraliqlarda omillardan biri o‘zgartirilib, sof joriy qiymat hisoblab chiqiladi,
ushbu yoM har bir omil uchun takrorlanadi. Bundan so‘ng hamma hisoblar jadvalga
joylashtiriladi, har bir omil o‘zgarishiga nisbatan loyihaning sezgirlik darajasi

solishtiriladi va loyihaning muvaffaqiyatiga eng ko‘p darajada ta’sir etuvchilari

aniqlanadi. Sezgiriik tahlili yordamida hisoblar uchun zarur bo‘lgan turli xil
o‘zgamvchilar berilganda, naqd foyda yoki investitsiya rentabelligining eng zaruriy
o'zgarishlarini aniqlash mumkin. Turli xil o‘zgaruvchilarga - ishlab chiqarish
xarajatlari, sotish hajmi, investitsiya davri davomiyligi, kredit foizi, xomashyo va
yonilg‘i qiymati, soliqlar miqdori va boshqalar misol boMadi.
“