17-mavzu. Moliyaviy natijalar ko‘rsatkichlarining mohiyati, ahamiyati

 
Sotilgan mahsulot (tovar, ish, xizmat)larningtannarxini hisobga oluvchi 
hisobvaraqlar. 
Sotilgan tayyor mahsulotlar, tovarlar, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan 
xizmatlarning tannarxi to‘g‘risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi 
hisobvaraqlarda amalga oshiriladi:
9110 “Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi”;
9120 “Sotilgan tovarlarning tannarxi”;
9130 “Bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlarning tannarxi”; 9140 
“Davriy hisobda TMZ sotib olish/xarid qilish”; 9150 “Davriy hisobda 
TMZ bo‘yicha tuzatishlar”.
Tayyor mahsulotlar, tovarlar, ishlar, xizmatlar sotilganda, sotilgan tayyor 
mahsulotlar, tovarlar, ishlar, xizmatlarning tannarxi 9110 “Sotilgan tayyor 
mahsulotlarning tannarxi”, 9120 “Sotilgan tovarlarning tannarxi”, 9130 
“Bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlarning tannarxi”hisobvaraqlarining debetida 
tayyor mahsulotlarni (2800), tovarlarni (2900) hisobga oluvchi hisobvaraqlar bilan 
bog‘langan holda aks ettiriladi.
Hisobot davrining oxirida 9110 “Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi”, 9120 
“Sotilgan tovarlarning tannarxi”, 9130 “Bajarilgan ish va ko‘rsatilgan 
xizmatlarning 
tannarxi”hisobvaraqlari 
9910 
“Yakuniy 
moliyaviy 
natija”hisobvarag‘i bilan yopiladi.
Sotilgan mahsulot (tovar, ish, xizmat)larning tannarxini hisobga oluvchi 
hisobvaraqlar (9100)dan amalda foydalanish korxonada qo‘llaniladigan tovar-
moddiy zahiralarning hisob usuliga, ya’ni, tovarmoddiy zahiralarning uzluksiz 
yoki davriy hisobiga bog‘liq.Tovar-moddiy zahiralarni uzluksiz hisobga olish 
usuli qo‘llanilganda har bir mahsulot yoki tovarning tannarxi uning ishlab 
chiqarish 
jarayonidagi 
harakatiga 
qarab 
xarajatlarni 
hisobga 
oluvchi 
hisobvaraqlarda to‘planadi.
Tovar-moddiy zahiralarni davriy hisobga olish usulidan foydalanilganda har bir 
mahsulot (tovar)ning tannarxi hisobot davri davomida vaqtinchalik 9140 “Davriy 
hisobda TMZ sotib olish/xarid qilish”hisobvarag‘ida yig‘iladi, biroq sotilgan 

---

mahsulotlar, tovarlarning haqiqiy tannarxini faqat TMZ inventarizatsiya 
qilingandan so‘ng aniqlash mumkin. 9150 “Davriy hisobda TMZ bo‘yicha 
tuzatishlar”hisobvarag‘i - hisobot davrining oxirida inventarizatsiya natijasida 
TMZning mavjudligini aks ettirish uchun foydalaniladigan vaqtinchalik 
hisobvaraq. Ko‘rsatilgan hisobvaraqning debeti bo‘yicha TMZning kamayishi, 
krediti bo‘yicha TMZning o‘sishi TMZni hisobga oluvchi hisobvaraqlar (1000 - 
2900) bilan bog‘langan holda aks ettiriladi.
9150 “Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar”hisobvarag‘ining qoldig‘i 9910 
“Yakuniy moliyaviy natija”hisobvarag‘iga o‘tkazilishi orqali yopiladi.
Quyida sotilgan mahsulot (ish, xizmat)larning tannarxini harakati to‘g‘risida 
namunaviy 
xo‘jalik 
operatsiyalarni 
hisobga 
oluvchi 
hisobvaraqlarning 
bog‘lanishini ko‘rib chiqamiz:
1) 
Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi hisobdan chiqarildi:
D 9110 “Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi”
K 2810 “Ombordagi tayyor mahsulotlar”.yoki
K 2820 “Ko‘rgazmadagi tayyor mahsulotlar” yoki
K 2830 “Komissiyaga berilgan tayyor mahsulotlar”.
2) 
Chiqib ketayotgan hayvonlarning tannarxi hisobdan chiqarildi:
D 9110 “Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi” K 1110 
“O‘stirishdagi hayvonlar”yoki K 1120 “Bo‘rdoqidagi 
hayvonlar”.
3) 
Sotilgan o‘zida ishlab chiqarilgan yarim tayyor mahsulotlarning tannarxi 
hisobdan chiqarildi:
D 9110 “Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi”
K 2110 “O‘zida ishlab chiqarilgan yarim tayyor mahsulotlar”.
4) 
Sotilgan tovarlarning tannarxi hisobdan chiqarildi:
D 9120 “Sotilgan tovarlarning tannarxi”
K 2900 “Tovarlarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar”.
5) 
Asosiy, yordamchi ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jalik 
sexlarining bajargan ishlari va ko‘rsatgan xizmatlarining tannarxi hisobdan 
chiqarildi:
D 9130 “Bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlarning tannarxi”
K 2010 “Asosiy ishlab chiqarish” yoki K 2310 
“Yordamchi ishlab chiqarish” yoki K 2710 “Xizmat 
ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar”.
6) 
Tovar-moddiy zahiralarni sotib olish (TMZni davriy hisobga olish uslulida):
D 9140 “Davriy hisobda TMZ sotib olish/xarid qilish”
K 6010 “Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan
hisobvaraqlar”.

---

7) 
Hisobot davrining oxirida inventarizatsiya natijalari bo‘yicha TMZ 
hisobvaraqlari bo‘yicha qoldiqlarga tuzatishlar qilindi (davriy hisob bo‘yicha):
a) asosiy moddiy zahiralar:
- 
zahiralarning o‘sishi:
D 1000 “Materiallarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar” K 9150 
“Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar”.
- 
zahiralarning kamayishi:
D 9150 “Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar”
K 1000 “Materiallarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar”.
b) tugallanmagan ishlab chiqarish: - o‘sish:
D 2010 “Asosiy ishlab chiqarish”
K 9150 “Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar”.
- 
kamayish:
D 9150 “Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar” K 2010 
“Asosiy ishlab chiqarish”.
v) tayyor mahsulot:
- 
zahiralarning o‘sishi:
D 2810 “Ombordagi tayyor mahsulotlar”
K 9150 “Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar”.
- 
zahiralarning kamayishi:
D 9150 “Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar” K 2810 
“Ombordagi tayyor mahsulotlar”.
g) tovarlar:
- 
zahiralarning o‘sishi:
D 2900 “Tovarlarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar” K 9150 
“Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar”.
- 
zahiralarning kamayishi:
D 9150 “Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar” K 2900 
“Tovarlarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar”.
8) 
Hisobot davrining oxirida 9140 "Davriy hisobda TMZ sotib olish/xarid 
qilish" hisobvarag‘ining yopilishi:
D 9910 “Yakuniy moliyaviy natija”
K 9140 “Davriy hisobda TMZ sotib olish/xarid qilish”.
9) 
Hisobot davri oxirida 9150 "Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar" 
hisobvarag‘ining yopilishi:
- 
TMZlarning kamayishi bo‘yicha zararga:
D 9910 “Yakuniy moliyaviy natija”
K 9150 “Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar”.
- 
TMZlarning o‘sishi bo‘yicha daromadga:

---

D 9150 “Davriy hisobda TMZ bo‘yicha tuzatishlar” K 9910 
“Yakuniy moliyaviy natija”.
10) Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)larning tannarxini hisobga oluvchi 
hisobvaraqlar (9100)ning yopilishi:
D 9910 “Yakuniy moliyaviy natija”
K 9110 “Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi” yoki
K 9120 “Sotilgan tovarlarning tannarxi” yoki
K 9130
“Bajarilgan ish va ko‘rsatilgan
xizmatlarning
tannarxi”.