18-мавзу: энг янги даврда англия, франция, германия ва ақШ

 
5. Jer júzilik urıslar dáwirinde Yaponiya hám Qıtay 
 
XIX ásirdiń aqırı hám XX ásirdiń baslarında Yaponiya ekonomikalıq rawajlanıwı 
boyınsha iri mámleketlerden artta bolsada, sanaatı korporaciyalasqan basqıshına ótip óse 
basladı. Ol XIX ásirdiń aqırında basqa mámleketler menen birgelikte Qıtaydı bólip alıwda 
qatnasıp Qıtaydıń Futszyan wálayatı ústinen óz húkimranlıǵın ornatdı. 1900-jılda Qıtay 
xalqıniń shabıwılshilerǵa qarsı kóterilisin bastırıwda qatnasdı. Zor berip Patsha Rossiyası 
menen bolajaq urısqa tayarlana basladı. Siyasiy reakciya kúsheyip, bul zat: Genro, yaǵnıy 
imperator janında konstituciyada názerde taza máslahát organınıń shólkemlesiwinde ayqın 
kórinetuǵın boldı. Onıń quramına kózge kóringen áskeriy hám grajdan hámeldarları kirgen 
edi. 1904-1905-jıldaǵı rus-yapon urısında Yaponiya uttı. 1905-jıl 5-sentyabrde Portsmut 
sulhına tiykar oǵan Koreyaǵa qatań huqıq berildi
20
.
Qubla Manchjuriya temir jolı, Qubla Saxalin oǵan ótip kóp muǵdarda taban berildi. Bul 
urıstan keyin xalıq massasınıń ámeldegi rejimge qarsı gúresi kúsheydi. Ásirese, 1912-jılda 
fel'dmarshal Katsura basshılıǵındaǵı xúkimet qosımsha túrde taǵı 2 dviziya shólkemlestiriw 
ushın qarjı sorap, parlamentke shaqırıq etkende, Tokio, Osaka hám basqa qalalarında iri xalıq 
kóterilisleri bolıp ótti. 
1914-jıl 23-avgustda Yaponiya Antanta tárepinde turıp, Germaniyaǵa urıs daǵazaladı, 
ámelde bolsa jaqsı sharayat jetiliwin gúzetip, urıs háreketlerin baslamadı. Ol tiykarǵı háreketin 
Germaniyanıń Uzaq Shıǵıstaǵı koloniyaların qolǵa kirgiziw, jańa bazarlarǵa ıyelew hám 
Qıtayǵa bastırıp kirgiziwge qaratdı. 1915-jılda onıń Shandun wálayatın basıp alıp, Qıtay 
húkimeti aldına 21 statyadan ibarat óz talabın qoydı. Qıtay húkimeti onı 1915-jıl 25-mayda 
tastıyıqlawǵa májbúr boldı. Birinshi jáhán urısı nátiyjesinde Yaponiya sanaatı ushın zárúrli 
bolǵan Karolina, Marshall, Marrian atawları oǵan ótip, Yaponiya urıstan úlken payda kórdi. 
Sol dáwirlerde sanaat islep shıǵarıwı 2 eseden aslam ósti. Shetke (tiykarınan, Qıtayǵa) kapital 
shıǵarıw kúsheydi. Social dúzimde monopolistik burjuaziya awqamıda bekkem halda birinshi 
orınǵa ornasıp aldı. Rossiyadaǵı revolyuciyalardıń tásirinde mámlekette aldıńǵı ideyalar 
rawajlanıp jumısshılar hám dıyxanlar háreketi kúsheydi. Bir ǵana 1918-jıldıń-avgustında bolıp 
ótken salı qozǵalańı dep atalǵan qozǵalańda 10 mln. adam qatnasdı. Universitetler, dógerekler 
júzege 
kelip, 
1920-jılda 
Yaponiyanıń 
miynetkeshleri birinshi ret 1-may demonstraciyaǵa 
shıqtı. 1920-jıldıń-dekabrinde Socialistik liga, 
1921-jılda Yaponiya miynet federaciyasi dúzildi. 
1922-jıldıń 15-martında bolsa Tokıoda jasırın 
halda 
Yaponiya 
kommunistlik