18-мавзу: энг янги даврда англия, франция, германия ва ақШ

9. Qıtay Xalıq Respublikası hám onıń mámleketlik qurılısı 
1946-jıl 26-dekabrde Milliy Jıynalıs Qıtay Respublikasınıń Konstituciyasın qabılladı. Ol 
bir jıldan keyin 1947-jıldan kúshke kirip, Gomindan siyasiy qáwenderligi dáwirindegi 
kóplegen mámleketlik huqıqiy institutlardı saqlap qaldı
29
. Prezidentlik ámeli shólkemlestirilip, 
milliy húkimet baslıǵı ámeli tamamlanıldı, Milliy Jıynalıs kepilligi bolsa altı jılǵa shekem 
uzaytırıldı. Nızamshılıq palatası hám qadaǵalaw palatalari saylanıp qóyılıwshı organlarǵa 
aylantırildi, mámlekette óz-ózin basqarıw shólkemleri dúzildi. 1948-jılda Milliy Jıynalıstıń 
birinshi sessiyasında prezidentke diktatorlıq kepillikin beretuǵın waqtınsh hújjet qabıllandı. 
Shan Kayshi prezident bolıp saylanıp, onıń hákimiyat kishkene Tay-Vanǵa ǵana iye bolıp 
qaldı. 
Qıtay xalqıniń áskeriy-imperialistik mámleket bolǵan Yaponiyaǵa qarsı alıp barǵan urısı 
(1937- 1945) nıń aqırında Qıtay ushın jaqsı sharayatlardı tuwdırdı. Onıń xalıq aralıq abıroyı 
asıp, AQSh, Angliya, Frantsiya sıyaqlı mámleketlerdiń ol menen dúzgen teń bolmaǵan 
shártnamaları biykar etilip, Qıtayǵa BMSh Qáwipsizlik 
Keńesinde bes turaqlı wákillikden biri berilgen bolsa da, 
mámleket ishinde eki áskeriy siyasiy kúsh Shan Kay Shi basshı 
Gomindan hám Mao Czedun basshı kompartiya qalaberdi. 1949-
jılda 
kompartiya 
óziniń 
Programmasın 
kórip 
shıǵıp 
Qıtaylastırılǵan 
marksizmnıń 
uranı, 
yaǵnıy 
proletariat 
diktaturasin emes, xalıqtıń demokratiyalıq diktaturasin tán aldı. 
1949-jıldıń 1-oktyabrinde Qıtay Xalıq Respublikasıjarıyalandı. 
1952-jılda socializmge ótiw dáwirdiń bas liniyasi islep shıǵıldı. 
Ótiw dáwiri haqqındaǵı ideyalar 1954-jılǵı xalıq wákilleri ulıwma 
qıtay májilisinde qabıl etilgen Konstituciyada óz kórinisin taptı. 
Jıynalıs QXRdıń Baslıǵı Mao Czedun, onıń orınbasarı, jıynalıstıń 
turaqlı komiteti Baslıǵın (Lyui Shaoci) hám Mámleket Sovetiniń 
baslıǵın (Shjou Enlay) sayladı. 1958-jılda kompartiya óziniń bas 
liniyasina anıqlıq kiritip úlken sekrew rejesin ámelge ásira basladı. Bunnan tısqarı ol ullı 
proletar materiallıq revolyuciyası kompaniyasın da qoshametledi. Tek 1976-jılda Mao qaytıs 
bolǵannan keyin jańa ekonomikalıq, siyasiy, texnologiyalıq áskeriy reformalar ótkeriwge 
múmkinshilik jaratıldı. 1982-jılda jańa Konstitutsiya qabıllandı. Milliy rayonlar ushın 
avtonomiyalar engizildi
30
. Partiyalıq basshılıq partiyanıń Bas xatkeri bir waqıttıń ózinde Qıtay 
Xalıq Respublikasınıń Baslıǵı, Oraylıq áskeriy keńesiniń baslıǵı bolıp tabıladı, ol usınıń 
menen birge QKP OK siyasiy byurosinıń turaqlı komitetiniń quramına kiredi. 
1993-jıldan baslap mámleketlik apparatı reformalaw baslanıp, onıń maqseti socialistlik 
bazar ékonomikası jaǵdayına óndirislik kúshlerdiń birge islesiwine jol ashıwdan ibarat. 
Mámleketlik keńeske baǵınatuǵın 86 mákemeniń 27si ǵana qalıp, qalǵan barlıǵı qısqartildi. 
29
Roderick MacFarquhar, John K. Fairbank. The People's Republic, Part 2: Revolutions within the Chinese Revolution, 1966–
1982. Cambridge University Press. 1991. P-34. 
30
Roderick MacFarquhar, John K. Fairbank. The People's Republic, Part 2: Revolutions within the Chinese Revolution, 1966–
1982. Cambridge University Press. 1991. P-65. 
Mao Czedun