18-мавзу: энг янги даврда англия, франция, германия ва ақШ
Download 0.66 Mb. Pdf ko'rish
|
Lekciya-8
Ékonomikaǵa basshılıq. Fashistler Italiyası sıyaqlı natsistler Germaniyasında da
húkimran partiya, mámleket hám monopoliyalar (bankler, kontsernlar hám basqalar) ortasında tuwrıdan-tuwrı baylanıs bar edi. Gitlerdi húkimetke alıp kelgenler gullep-jasnadı: bul olardıń rejimi bolǵan. 1934- jıl 27-fevral nızamı menen Germaniyada bankirler hám sanaatshılar basshılıǵındaǵı ulıwmalıq imperiya provincial xojalıq palatalari shólkemlestirildi. Bul palatalar ékonomikalıq turmıstı jáne social qatnasıqlardı tártipke salıw salasında zárúrli kepilliklerge iye boldı. Nátiyjeler tezlik penen bilindi: jumıs kúniniń ortasha dawam etiwi 8 saattan 10 – 12 saatqa uzaytırıldı, 1935-jılda real mıynet haqı 1933-jılǵı is haqısınıń bar-joǵı 70% in quradı. Áyne waqıtta koncern hám banklerdiń dáramatları bır jola asıp ketti. Mısalı, ataqlı polat trestinıń dáramatları 1935-jılda 8,6 mln markanı, 1941-jılda bolsa – 27 mln markanı quradı. Palatalardıń háreketleri menen ékonomikanı kartellestiriw processi júz berdi. Bul kóplegen mayda kárxanalardıń joǵalıp ketiwine alıp keldi. Nátiyjede natsistler húkimetke keliwlerinen aldınǵı óz wádelerine de qıyanet etken edi. Dıyxanlar da aldandılar. Olar jer de almadı, qarızlardan da qutılmadılar, wáde etilgen kreditlerdi de almadılar. Miynetkeshler qolǵa kiritilgen tabıslar, atap aytqanda Veymar Konstitusiyasında belgilengen tabıslar 11 / 25 tamamlandı. 1934- jıl 23-martda qabıl etilgen «Milliy miynet tártibi haqqında»ǵı nızam kárxana ıyesin usı kárxana jumısshıları ushın joqarı instanciya dep járiyaladı. Kárxana ıyesine tómendegi kepillikler berildi: jumıs kúni waqtın, mıynet haqı hám sıylıqlar túrlerin, járiyma muǵdarların belgilew hám taǵı basqa. Kárxana iyesi jumısshılardı eskertpey turıp asıǵıslıq penen bosatıwǵa tiykar bolatuǵın is-háreketler haqqında qaǵıyda shıǵara alar edi. 1938-jılda ulıwma miynet minnetlemesi engizildi 13 . Buǵan tiykar jumısshılardı hám ulıwma miynetkeshlerdi kásibine qaramastan mámlekettiń hár qanday rayonına hár qanday jumısqa basqarıw tártipte jiberiw múmkin edi. Germaniyanıń agressiv sırtqı siyasatı hám ekinshBirinshi jer júzilik urısı. Gitlershiler húkimet tóbesine kelgennen keyin (hátte odan da aldın) «ulken urıs» haqqında sóz júrgize basladı. Olardıń atap ótiwinshe, bul urısta «Ullı Germaniya» ózine «múnásib ómir mákanin» iyelep alıwı kerek edi. Bunda nemislerdi dúnyadaǵı barlıq milletler ústinen húkimranlıǵın járiyalaǵan rassalıq teoriya bul maqsetler ushın ideologiyalıq tiykar retinde xızmet etti. Soǵan tiykar Germaniya 1919-jılǵı Versal shártnamasın ózi ushın bir tárepleme biykar etti hám jańa «turmıs mákani» ushın jáhán urısına hár tárepleme tayarlana basladı. 1939-jıl 1 sentyabrde qolay jaǵdaydan paydalanıp, Germaniya Polshaǵa bastırıp kirdi hám 10 kún ishinde onı basıp aldı. Polsha SSSR ga hújim qılıw ushın tiykarǵı platsdarm wazıypasın otawı kerek edi. Sonday boldı da. Keyininen Germaniya, Franciya hám Evropanıń basqa qatar mámleketlerin jeńiliwge ushıratdı. 1941- jıl nemis-fashist áskerleri SSSR aymaǵına bastırıp kirdi. Ullı Oatan urısı baslandı. Nátiyjede agressorlar jeńiliwge dus keldi. 1945- jıl SSSR jáne onıń awqamlasları, áwele AQSh hám Ullı Britaniya fashistler Germaniyasın áskeriy jeńiliwge ushıratıwdı juwmaqladı. 1945-jıl 5 iyunda Berlinde Germaniyanıń jeńiliwi haqqında qabıl etilgen Deklaraciyaǵa muwapıq Germaniyada joqarı húkimet tórt awqamlas mámleket Iqtıyarına ótti. Germaniya aymaǵı tórt zonaǵa: SSSR, AQSh, Angliya hám Franciya áskerleri okkupaciyasi zonasına, Berlin bolsa sol tórt mámlekettiń tórt okkupaciya sektorına bolindi. Berlin Sovet okkupaciya zonasınıń hám Awqamlaslar Qadaǵalaw sovetiniń turaraq jayı dep esaplandı. Aqır-aqıbetde, 1945- jıl 17-iyul 2 avgustda Berlin qasındaǵı Potsdam konferenciyasında úsh ullı mámleket – SSSR, AQSh, Ullı Britaniya húkimetleriniń basshıları – I. V. Stalin, G. Trumen hám Ol. Sherchill Germaniya táǵdirine tiyisli zárúrli qararlar qabılladı. Awqamlaslar Germaniyada waqtınshalıq okkupatsion rejim ornatıwǵa kelisip aldılar hám mámleket aymaǵı shıǵısda sovet zonasına, batısda amerika, ingliz hám francuz zonalarına bolındı. Konferenciyada nemis qurallı kúshlerin tarqatıp jiberiw hám german armiyasınıń bas shtabın tamamlaw, áskeriy ayıpkerlerdi qamaw hám sudqa beriw, fashistlik rejimdiń súyenishi – kapitalıstlerdiń monopolistik birlespelerin tamamlaw, nemis mámleket apparatın áskeriy ayıpkerlerden tazalawdı ótkeriw (denatsifikaciya), Germaniyanı basqa hesh qashan qural islep shıǵara almaslıgı ushın áskeriy-sanaat patentsialin tamamlaw haqqındaǵı zárúrli qararlar qabıllandı. Demokratiyalıq institutlar: jergilikli ózin-ózi basqarıw, jıynalıslar, sóz, baspasóz erkinlikleri qayta tiklendi. Okkupaciya etilgen 13 Ritschl, Albrecht [2001], “Nazi Economic Imperialism and the Exploitation of the Small: Evidence from Germany's Secret Foreign Exchange Balances, 1938-40”, Economic History Review54, 324-245. 12 / 25 mámleketti basqarıw birlespe qadaǵalaw keńesi qolında toplandı. Bul 1946-jıl dekabrge shekem, yaǵnıy daslep eki batıs zonalarınıń (amerika hám ingliz), keyininen úsh batıs zonalarınıń separativ basqarmaları dúzilisine shekem dawam etti. onıń áqibeti eki nemis mámleketleriniń – batısda – kelesi GFR, shıǵısda – kelesi GDR dıń payda bolıwına alıp keldi. Download 0.66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling