18-мавзу: энг янги даврда англия, франция, германия ва ақШ

Partiyalıq sisteması. GFR dıń eń abıraylı partiyası – Xristian-demokratiyalıq partiya 
esaplanadı. Onıń basqarıwı dáwirinde Batıs Germaniya urıstan keyingi wayrannashılıqlardı 
saplastırdı hám óndiristiń ulıwma kólemi boyınsha hám de miynet natiyjeliligi boyınsha 
dúnyada birinshi orınlardan birine shıqtı. Házirgi waqıtta Germaniya dúnyadaǵı úsh eń 
qúdiretli industrial mámleketlerden (AQSh, Yaponiya, GFR) biri bolıp tabıladı. 
Social-demokratiyalıq partiya da húkimran partiyalardan biri bolǵan. Erkin demokratlar 
partiyası kem sanlı bolıwına qaramay zárúrli ministrlik portfelleri ushın dawa etedi. 13-jıl 
dawamında erkin demokratlar da xristian-demokratlar menen, de social-demokratlar menen 

---

13 / 25 
sheriklik etip keldi. Biraq 1982-jıl gúzde erkin demokratlar – xristian demokratlar tárepine 
ótkennen, húkimet daǵdarısı júzege keldi. Sebebi, málim jaǵdaylarda óziniń san tárepten 
artiqmashliǵin iri partiyaǵa bergen kishi partiya mámleket siyasiy turmısına tásir ótkere almay 
qalıwı múmkin. 
GDRdıń dúziliwi hám jámiyetlik-siyasiy qurılısınıń ózgeshelikleri. Qızıl Armiya 
tárepinen iyelengen Arqa Germaniya urıs tawsılǵanınan keyin dáslepki waqıtlarda sovet 
áskeriy administraciyası tárepinen basqarilgan. Tez arada húkimet iskerligine Germaniya 
Birlesken socialistik partiyası (GBSP) tartıldı. GBSP kommunistlik hám social-
demokratiyalıq partiyalardıń qosılıwı nátiyjesinde shólkemlesken edi. 
1946-jıl sentyabr – oktyabr aylarında Arqa Germaniyada jergilikli ózin-ózi basqarıw 
shólkemlerine hám úlkelerdiń parlamentleri – landtaglarǵa saylawlar ótkerildi. GBSP 
jámáátlerge saylawlarda 50% ten artıq, landtaglarǵa saylawlarda 47% dawıs aldı. 
Keyininen socialistik xarakterdegi reformalar ótkerildi: monopoliyalar múlki 
konfiskaciya etildi, agrar reforma ótkerilip, áskeriy ayıpkerlerge, yunkerlerge qaraslı jer-suw 
xalıq qolına ótti. Mádeniyat hám bilimlendiriw tarawlarında da reformalar ótkerildi. Mektep 
shirkewden ajıratıldı. 
Usılar múnasibeti menen Germaniyanıń batıs zonaları óz poziciyaların belgilep alıwǵa 
asıqtı. Buǵan juwa retinde Arqa Germaniyada Xalıq kongresslari bolıp ótti. 1945-jıl mart 
ayındaǵı Xalıq kongressinde Nemis xalıq keńesi dúzildi jáne bul keńeske kelesi GDR 
Konstituciyasin islep shıǵıw tapsırıldı. 
1949-jıl 7-oktyabrde ǵárezsiz mámleket retinde GDR shólkemleskenligi daǵaza etildi. 
Arqa Germaniyada birinshi ret jumısshı hám dıyxan hákimiyat ornatıldı. Xalıq keńesin 
waqtınshalıq xalıq palatası dep esaplaw hám jergilikli palatasına saylawlar ótkeriw haqqında 
Milliy front manifesti qabıllandı. 
SSSR húkimeti GDR húkimetine sovet áskeriy administraciyası qadaǵalawı astında 
basqarıw frakciyaların usındı. 
GDR nızamshılıq palatasına birinshi putkil xalq saylawları 1949-jılda ótkerildi. 
Sol waqıttaǵı ámeldegi partiyalar birden-bir programma hám deputatlıqqa kandidatlardiń 
birden-bir dizimi menen shıqtı. 1952-jılǵı konferenciyada GBSP GDRda socializm qurıw 
tuwralı qarar qabılladı. 
1968-jılǵı 
GDRdiń jańa Konstitusiyası GDRda insannıń insan tárepinen 
ékspluataciyalawdıń barlıq formaları tamamlanǵanın, yaǵnıy socialistlik islep shıǵarıw 
qatnasıqları jeńiske eriskenligin belgiledi.