19-var Sug’orish turlari: namiqtiruvchi, namiqtiruvchi-sho’r yuvish, maxsus, muntazam, nomuntazam, liman sug’orish, yalpi (yoppasiga) sug’orishlar

51-var.1-savol. Tuzlarning o'simliklarga ta’siri turlicha. Bu ta'sir o'simliklarning ko'pgina biokimyoviy va fiziologik funksiyalari, ularning suv va oziqlanish rej inti hamda ildiz sistemasi holatining buzilishida namoyon boTadi. Tuproqning sho'rlanish ta'siri ostida o'simliklarda fotosintez va nafas olish jadalligi (intensivligi) sezilarli darajada kamayadi. modda kamroq to'plana boshlaydi. Sulfat-xlorid tuzlar bilan sho'rlangan tuproqlarda xlorid-sulfat tuzlar bilan sho'ralangan tuproqlardagiga nisbatan quruq modda kamroq yig'iladi. Tuproqning sulfat-xlorid sho'rlanishi xlorid-sulfatli sho'rlanishga qaraganda o'simliklami ko'proq rivojlantirmaydi, xloridlar esa sulfatlidan ham kuchli ta'sir ko'rsatadi.. Tuproqdagi tuzlcir miqdori va sho ‘raUmish turiga qarab g'o‘zaning quruq qoldiq to‘p las/lining o‘zgarishi (B.P.Stroganov va E.F.Ivanitskaya ma'lumotlari) Sho'rlanish turi Tuproqda- O'simiikning quruq qoldiq og'irligi, g gi tuzlar miqdori. % bargi Poyasi, barg chuplari Hosil unsur-lari Yer usti organ 1 atming umumiy og'irligi Ildizning og'irligi Butun o'simiikning umumiy og'irligi ]\azorat (Sho'rlanishsiz) Xlorid-sulfatli, Sulfat-xloridli, Sho'rlangan tuproqlarda uglevodlar va azotli moddalar quruq modda birligiga hisoblanganda ko‘paysa-da, o'simliklarda umumiy miqdori ancha kamayib ketadi. Bunga sabab sho'rlangan tuproqlardagi o‘simliklarda uglevodlar va azotli moddalarning yig'ilishi iste'mol qilinishiga nisbatan tezroq boradi. B.P.Stroganovning sho'rlangan tuproqlardagi o'simliklarning suv rejimiga oid tekshiruvlariga ko'ra, tuproq xlorid tuzlar bilan sho'rlangan bo'lsa. o'simliklarda sho'rlanmagan tuproqlarda sabzavot ekinlari (masalan, bodring)ning so'rish kuchi 2-5 atmosfera, g'o’zaniki 10-15 atmosfera. sho'rlangan tuproqlarda esa g’o’zaning so'rish kuchi 18-30 atmosfera atrofida boiadi. Cho'l kseforitlarining so'rish kuchi 40-50 atmosferagacha, sho'rxok tupi'oqli yerlardagi o'simliklarda esa 50-100 atmosferagacha va undan ham yuqori bo'ladi.

2 -savol. Zovurlar ularning tiplari va vazifalari. Zovurlashtirish deb, sug’oriladigan dehqonchilikda yerning sho’rlanishi va botqoqlanishiga qarshi kurashda sizot suvlarini suniy yo’l bilan chiqarib tashlash usuliga aytiladi. Zovurning asosiy maqsadi- tuproqning tuz va suv rejimini tubdan yaxshilash uchun tuproq-gruntidan meyoridan ortiqcha sizot suvlarini chiqarib tashlashdir. Ularning asosiy vazifasi:1) Tuproqdan ortiqcha zararli tuzlarni yuvib chiqarib tashlash; 2) Sizot suvlarini maqbul chuqurlikda saqlab turish.3)Chuchuklashtirilgan yoki sizot suvlar sathini tuproqning qayta sho’rlanishi hamda botqoqlanishiga imkon bermaydigan va unumdorligini taminlaydigan darajada saqlash. Zovurlar 2 guruhga bo’linadi:1) Tabiiy zovurlar (daryolarning eski qurigan o’zanlari) 2) Sun’iy zovurlar. Ular o’z navbatida 4 tipga bo’linadi; 1) ochiq zovurlar- ochiq bo’ylama chuqurlar orqali sizot suvlarining chiqishi.2) yopiq zovurlar- yopiq quvurlar orqalisizot suvlarni chiqarish.3) Tik (vertikal) zovurlar- maxsus quduqlardan sizot suvlarni nasoslar yordamida tortib chiqarish.4) Aralash zovurlar – ochiq yoki yopiq zovurlarga qo’shimcha o’rnatilgan tik quduqlar va ulardan cizot suvlarni tabiiy bosim bilan chiqishi. Sug’oriladigan dehqonchilikda yerning sho’rlanishi va botqoqlanishiga qarshi kurashda zovurlashtirish asosiy gidrotexnik tadbir bo’lib, ular suv-xo’jalik va agromeliorativ tadbirlar bilan birga qo’llaniladi. Zovurlashtirilgan yerlarda sho’r yuvishning samaradorligi keskin oshadi, yer zararli tuzlardan tez tozalanadi va qayta sho’rlanishni oldini oladi. Sug’oriladigan yerlarda zovurlarning quyidagi turlaridan ochiq, yopiq, tik (vertikal) va aralash zovurlardan foydalaniladi.