1917 yil fevral inqilobi va o’lkadagi ijtimoiy-siyosiy harakatlar
Download 0.77 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbek davlatchiligi koppartiyaviylik tizimi tamoyilida
|
2
Мамадалиев Ш. Ўзбекистан сиёсий партиялари: шаклланиш жараёнлари ва ривожланиш истиқболлари. - Т.: Ўзбекистан Республикаси ИИВ Академияси, 2004. –Б. 29
47 47 Demak, demokratiya ham san`at demakdir. U ham - barcha san`atlar qatori, o`z takomiliga mutlaq etmagan, doimiy izlanishni taqozo etuvchi ijtimoiy hodisa. Shunday ekan, biz siyosiy faoliyatimizni «demokratiya» nima der ekan, boshqalar nima deb o`ylaydi, deb siyosiy vaziyatga qarab emas, aksincha, qanday qilsak xalq manfaatini to`la ifodalagan, inson va uning mehnatini ulug’lovchi erkin jamiyat tashkil etamiz, degan savollarga javob topish asosida shakllantirishimiz lozim 1 . Keyingi paytlarda demokratiya mezoni bu ko`ppartiyaviylikdir, saylovlarda ikki va undan ortiq muqobil nomzodlarni ko`rsatish kabi talqinlar ijtimoiy ong darajasiga ko`tarildi. Bu ham ilmiy nuqtai nazardan yanglish fikrdir. Demokratiya - bu tanlov huquqi, so`z va ish birligi, ijtimoiy guruhlar manfaatlarining muvozanatini ta`minlovchi boshqaruv shakli. Agar jamiyatdagi barcha muammolar partiyalar sonini ko`paytirish bilan hal etilsa, buni amalga oshirish mushkul emas. Biz ular sonini istalgancha orttirish imkoniyatiga egamiz va ularga istalgancha nom ham topa olamiz. Agar hamma muammolarning kaliti, jamiyat farovonligining omili saylovlarda ko`proq nomzodlar ko`rsatishda bo`lsa, uni ham istalgancha qilish mumkin... Ammo bu bilan muammolar yechilib, jamiyat farovon bo`lib qolmaydi. Hamma gap yana o`zimizga, ongimiz, shuurimizga borib taqalaveradi. Demak, siyosiy jarayonlarga ehtiros, his- hayajonga berilib emas, bugungi shart-sharoit, voqelikdan kelib chiqqan holda yondashmoq lozim. Shuni unutmaslik kerakki, demokratiyani sun`iylashtirish, uni mazmunsiz shaklga aylantirishga harakat qilish demokratiyaga qilingan tahdiddir 2 . Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonda ko`p partiyaviylik siyosiy tizimi vujudga keldi. O’zbekiston siyosiy partiyalari o`zining shakllanish bosqichidagi partiyalardir. Shuning uchun ham ular zamonaviy siyosiy bilimlar, siyosiy tajriba, jamoatchilik ko`magiga ehtiyoj sezishmoqda. Demakki biz yoshlar ham o’z burchimizni xis qilgan holda iloji boricha partiyalar faoliyatiga aralashib yurtimiz istiqbolini yanada jonlantirishga hamda yurtimizda adolatli fuqarolik jamiyati qurilishiga o’z hissamizni qo’shishimiz kerak. Shundan so’nggina biz ham o’z vatanimiz, ajdodlarimiz hamda ota-onalarimiz oldida o’z vazifamizni ado etgan bo’lamiz.
1 Jo’rayev N., Fayzullayev T. Mustaqil O’zbekiston tarixi. O’zbekistonning yangi tarixi, 3-kitob. –T.: G’afur G’ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2009. –B. 175 2 Мамадалиев Ш. Ўзбекистан сиёсий партиялари: шаклланиш жараёнлари ва ривожланиш истиқболлари. - Т.: Ўзбекистан Республикаси ИИВ Академияси, 2004. –Б. 31
48 48 Xulosa Prezident I. Karimov «Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati» nomli risolasida “O`zbek millati azaldan o`z fikri-zikri, o`z tarixi haqidagi haqiqat, yurtimizning fidoiy, o`z yo`lidan, maslagidan, so`zidan qaytmaydigan farzandlariga ochilishi lozim. Bilishimiz shart bo`lgan sahifalarni qunt bilan varaqlash hammamiz uchun har qarz, ham farz”,-deganda ana shu holatni nazarda tutadi 1 .
“Kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyili taraqqiyotimizning asosiy shiori deb e`tirof etilishi islohotlarimizning muvaffaqiyatini ta`minlamoqda. Huquqiy davlatni barpo etish jarayonlarida ikki palatali parlamentning shakllantirilishi sud hokimiyati tizimida ijobiy o`zgarishlar ro`y berayotganligi, fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat qurishga intilish natijasi demokratik rivojlanishning “O`zbek modeli” tarkib topishiga olib keldi. Shunday ekan, jamiyatni yangalash va isloh etish, uning barcha sohalarini erkinlashtirish O`zbekiston xalqini yanada erkin va yanada farovon hayotga erishishini ta`minlashda beqiyos ahamiyat kasb etadi. O`zbek xalqi o`zining ko`p asrlik tarixi davomida siyosiy, iqtisodiy va madaniy sohalarda ulkan yutuqlarga erishib, umuminsoniyat tarqqiyotiga munosib hissa qo`shdi. Ajdodlarimizning tarixan shakllangan oliy fazilatlari, siyosiy faolligi, moddiy va ma`naviy boyliklari bitilgan tarixiy sahifalar buning yorqin isboti 2 . Yuqoridagi fikrlarimizni sarhisob qilib, shunday xulosaga kelishimiz mumkin: - Turkiston o’lkasi zaminida bundan bir asr oldin ham davlatni boshqaruv tizimida ko’ppartiyaviylik tamoili mavjud edi, ammo umumrus siyosiy partiyalari bunday taraqqiyot yo’lini inkor etdilar va sho’rolar tuzumi davrida, ya’ni 74 yil davomida bolsheviklar partiyasi tanho hokimyatni boshqarib keldi.
Tom ma’nodagi ko’ppartiyaviylik tizimi yurtimiz istiqlolga erishganidan so’ng shakllanib bormoqda. Avvalo ko’ppartiyaviylik tizimining huquqiy asoslari ishlab chiqildi, chunonchi, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining “Jamoat birlashmalari” deb nomlanuvchi alohida bobi (12, 60 – moddalar) va undagi qoidalar “O’zbekiston Respublikasida jamoat birlashmalari to’g’risida”gi, “Siyosiy partiyalar to’g’risida”gi, “Nodavlat Notijorat tashkilotlar faoliyatining kafolatlari to’g’risida”gi qonunlarda yanada rivojlantirildi. Agar mustaqilligimizning nihoyatda murakkab va o’ta masuliyatli davrlarida kuchli ijroiya hokimyati jamiyatimizning eski tuzumdan yangisiga bosqichma-bosqich o’tishini ta’minlab, ijtimoiy-ma’naviy asoslarni shakllantirishga hizmat qilgan bo’lsa, bugunga kelib kuchli fuqarolik jamiyatiga o’tish yangi bosqichdagi talabga aylanayotganiga guvoh bo’lamiz.
2008 yilning 1 yanvaridan kuchga kirgan “Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish, mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish to’g’risida”gi Konstitutsiyaviy qonunning Oliy Majlis Senati tomonidan ma’qullanishi mamlakatda kuchli fuqarolik jamiyati barpo etishning yangi bosqichini boshlab berdi
3 .
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov 2010 yil 27 yanvarda “Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustivor maqsadimizdir” nomli ma’ruzasida milliy parlamentarizm tarixida birinchi marta qonun ijodkorligi va nazorat taxlil ishlari dasturi qabul qilinganligini va bunda siyosiy partiyalarning roliga katta e’tibor berdi. Hozirgi kunda yurtimizda faoliyat yuritayotgan O’zbekiston xalq demokratik partiyasi (1991), O’zbekiston Adolat sotsial-demokratik partiyasi (1995), O’zbekiston Milliy tiklanish demokratik partiyasi (1995), Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati O’zbekiston Liberal demokratik partiya (2003) larining parlamentdagi fraksiyalarining
1 И. А. Каримов Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолати -Т.: Ўзбекистон, 1993. –Б. 17 2 Зиёев Ҳ. Тарихнинг очилмаган саҳифалари.–Т.: Меҳнат, 2003.–Б.134 3
/
49 49 2010 yil davomidagi faoliyati tahlil qilinib, ularning ayrim kamchiliklari va sustkashliklari yurtboshimiz tomonidan ko’rsatib berildi. Xususan, ular tomonidan 2010 yil davomida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish bilan bog’liq yirik tashabbus yoki takliflar kiritilmagani, ularning mamlakat rahbariyati tashabbusi bilan amalga oshirilayotgan loyiha va dasturlarni qo’llab-quvvatlashdan nariga o’ta olmaganliklari ko’rsatib o’tildi 1 .
2011 yilning 25 martida Oliy Majlis Senatining beshinchi yalpi majlisida “O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ayrim moddalariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida (78, 80, 93, 96, 98 moddalari)gi qonunni ma’qullanishi siyosiy partiyalar uchun juda katta imkoniyatlar yaratib berdi. Konstitutsiyaga kiritilgan yangi normalarga muvofiq endi saylovlarda Oliy Majlis Qonunchilik Palatasida eng ko’p deputatlik o’rnini egallagan partiya yoki teng miqdorda eng ko’p deputatlik o’rinlarini qo’lga kiritgan siyosiy partiyalarga Bosh vazir nomzodini ko’rsatish, uning hisobotlarini eshitib borish huquqi berilmoqda, bir og’iz so’z bilan aytganda parlament, siyosiy partiyalarga keng huquq va ustivorlik berilmoqda. Buni ijro hokimyati faoliyati yuzasidan parlament nazorati kuchaytirilayotganida, parlament tomonidan Bosh vazir hisobotini eshitish, Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumini qo’llash tartiblarining joriy etilayotganida ko’rish mumkin. Bu kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari bosqichma-bosqich borayotganimizdan, jamiyat siyosiy hayotida ko’ppartiyaviylik tizimini shakllanib borilayotganligidan, milliy davlatchiligimiz taraqqiyotida yangi bosqichni boshlanganligidan dalolat beradi 2 .
doir isloxotlar tobora chuqurlashib bormoqda. Shuningdek, o`tish davrini o`z boshidan kechirayotgan mustaqil mamlakatlar xalqlari uchun ham fuqarolik jamiyati farovonlikka erishish, inson huquqlari va erkinliklarini ta`minlash, insonni hayotda o`zini-o`zi imkoniyatlari doirasida safarbar eta olishiga barcha sharoitlar va kafolat beradigan ijtimoiy-siyosiy kenglik sifatida ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Jumladan, O`zbekistonda ham fuqarolik jamiyatini qurish asosiy strategik pirovard maqsad, deb e`lon qilshishi, mamlakatda islohotlarni yanada chuqurlashtirishga qaratilgan «Kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari» tamoilini ishlab chiqilishi natijasida ulkan ijobiy o`zgarishlar yuz bermoqda. Mamlakat qonunchiligida fuqarolik jamiyatining huquqiy asoslari shakllanmoqda. Mamlakat aholisi fuqarolik jamiyati qurishning muhimligini anglab bormoqda. O`zbekiston mustaqillikka erishgandan so`ng jahon andozalariga mos keladigan davlat qurish siyosiy, ijtimoiy va madaniy islohotlarni amalga oshirish va ularni qonun bilan mustahkamlaydigan huquqiy tizimni vujudga keltirish vazifasi turar edi. Chunki avvalgi ijtimoiy munosabatlar hamda jarayonlar yangi jamiyat manfaatlariga mos kelmas edi. Taraqqiyotning o`zbek modelini shakllantirishda dekmokratiyaning qonuniy tarkibi sifatida ko`ppartiyaviylikni yanada rivojlantirish bosh masalalardan biri edi. Fuqarolik jamiyatining eng muhim institutlaridan biri – siyosiy partiyalardir. Davlat jamiyatga kiradi. Lekin fuqarolik jamiyatiga emas. Siyosiy partiyalar fuqarolik jamiyatini siyosiy tizim bilan o`zaro aloqalarining doimiyligini ta`minlaydi, davlat hokimiyatining jamiyatga bog’liqligi va uning jamiyat tomonidan nazorat qilinishi siyosiy partiyalar vositasida amalga oshiriladi. Partiyalar paydo bo`lishining muhim sabablaridan biri – davlat hokimiyatini shakllantirishda adolat tamoyillariga amal qilish, jamiyatni demokratlashtirishdir. Hozirgi davrdagi siyosiy partiyalarning ilk o`tmishdoshlari XIX asrga kelib G’arbiy Yevropa va Shimoliy Amerika mamlakatlarida siyosiy partiyalar siyosiy vakillik xarakterini kasb etdi. Mamlakat Prezidenti I.A. Karimov tomonidan “Bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik davlat barpo etish, fuqarolik jamiyatining mustahkam poydevorini shakllantirish”ni bosh strategik maqsad sifatida e`lon qilinishi O`zbekistonda fuqarolik jamiyati qurish islohotlarini bosqichma-
1
/ 2
http://www.gov.uz
50 50 bosqich borayotganligini anglatadi. Shuningdek islohotlarning amaliy natijalarini insonga, uning har tomonlama kamol topishiga qaratilishi mamlakatni fozil jamiyat qurishda ruh bag’ishlaydi.
Download 0.77 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|