1A-21 met gurux talabasi pardaqulova mahliyo

Kadmiyning ko’plab mahsulotlarni ishlab chiqarishda foydasi bo’lsa-da, bu inson salomatligi uchun zararli element hisoblanadi. Bu ekotizimdagi eng xavfli og’ir metallarni ifloslantiruvchi moddalardan biridir. Bu tirik organizmlar uchun zaharli metallar qatoriga kiradi. Uning birikmalari ham juda zaharli hisoblanadi
Batareyalarda ishlatiladigan kadmiy kanserogen ta’sirga ega. Bu biologik funktsiyalar uchun muhim element emas. U rux zavodlari, sigaret tutuni, bo’yoq va plastmassa qo’shimchalari orqali tarqalishi mumkin.
Kadmiy bo’lgan batareyalar tabiatga tashlansa, ularning birikmalari ajralib chiqadi va suv bilan aralashadi. Kadmiyni o’z ichiga olgan zaharli suv inson tanasiga oziq- ovqat zanjiri va ichimlik suvi orqali kirib borishi mumkin. Bundan tashqari, plastmassalar, metall qotishmalari va o’g’itlar ham kadmiyning manbalari hisoblanadi. Fosforli o’g’itlar va tozalash loyidan uzoq vaqt davomida foydalanilganligi sababli dunyoning ko’p qismlarida qishloq xo’jaligi tuproqlari kadmiy yig’ilib qolmoqda. Shuningdek, u tuproq va o’simlik tizimida yuqori harakatchanligi tufayli oziq-ovqat zanjiriga kiritilishi mumkin. Shunday qilib, bu o’simlik, odam va hayvonlar salomatligi uchun xavf tug’diradi.
Kadmiyning selenid (CdSe), otavit (Cd03) va monteponit (CDO), grinokit (CDS) kabi nodir minerallari ma'lum. Sulfid rudalarida, jumladan, sfalerit minerali (ZnS) tarkibida (0,01-5,0%), galenitda (0,02% gacha),
xalkopiritda (0,12%), piritda (0,02%) uchraydi. Bundan tashqari, umurtqali va umurtqasiz hayvonlar organizmida, o'simliklarda ham bor. Kadmiy- kumushdek oq, yumshoq, cho'ziluvchan, mexanik ishlovga oson beriladigan og'ir metall. Zichligi 8,65 g/sm1 (20° da) Maos bo'yicha qattiqligi 2, suyuklanish t-rasi 320,9°, qaynash t- rasi 767°. Kimyoviy birikmalarda 2 valentli. Nam havoda Kadmiyning sirti yupqa oksid parda b- n qoplanadi. Bu parda uni keyingi oksidlanishdan saqlaydi. Suyuqlanish t- rasidan yuqori haroratlarda yonib, qo'ng'ir rangli kadmiy
oksid (CdO) hosil qiladi. Kadmiy NS1, H2SO4 da, ayniqsa, HNO, da erib, tegishli tuzlar beradi. Ishqorlarda erimaydi.
K. kislorod, oltingugurt, galogenlar va b. b-n reaksiyaga kirishadi. K.ning tuzlari, suv va kislotalarda eriydigan birikmalari zaharli. K. mis, rux, qo'rg'oshin rudalarini qayta ishlashdagi chiqindilardan ajratib olinadi. Yadro reaktorlarida, ishqorli akkumulyatorlarda, maxsus qotishmalar tayyorlashda, bo'yoq olishda, temirni kadmiylashda ishlatiladi.
Kadmiy, ichakdagi kaltsiy nasoslarida kalsiyga juda yaqin bo’lgan ion radiusi tufayli qonga singib ketadi. Kadmiy kalsiy o’rniga suyak to’qimalarida saqlanadi. Bu buyrakda hosil bo’lgan va suyaklar uchun zarur bo’lgan D vitamini sintezi oqsillaridan birini band qiladi va suyak to’qimalarida tiklanish jarayonini sekinlashtiradi. Shu sababli suyaklar zaiflasha boshlaydi. Bunday holatga tushgan odam mexanik stresslarga haddan tashqari sezgir bo’lib qoladi. Boshqacha qilib aytganda, u har qanday holatda qulay bo’lishi mumkin emas, u doimo og’riqni his qiladi. Vaqt o’tishi bilan suyaklar mo’rtlashadi va “itai sindromi” deb ataladigan kasallik paydo bo’ladi. Oxir oqibat, suyakning sinishi va parchalanishiga olib keladigan bu jarayon o’limga olib kelishi mumkin. Kadmiy chekuvchi odamlarning jigarida va buyraklarida to’planib qoladi. Kadmiy va uning birikmalarini nafas olish ham og’iz, nafas olish va o’pkada tirnash xususiyati keltirib chiqaradi. Oziq-ovqat uchun ishlatiladigan sopol idishlar
orqali tanaga ozgina miqdorda kadmiy ham kiritilishi mumkin. Kadmiyning yuqori miqdori chig’anoqlar, dengiz o’tlari, midiya, jigar, qo’ziqorinlar, kakao kukuni kabi oziq- ovqat mahsulotlarida uchraydi. Ushbu oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qiluvchilarning tanasida kadmiy nisbati yuqori bo’ladi
Kadmiy- ikkinchi guruhning yon kichik guruhi elementi, D.
I. Mendeleyev kimyoviy elementlar davriy tizimining beshinchi davri, atom raqami 48. Cd (lat. Kadmiy) belgisi bilan belgilanadi. Yumshoq egiluvchan egiluvchan kumush-oq o'tish metall.Uchastka shifokori Rolov o‘tkir fe’l-atvori bilan ajralib turardi. Shunday qilib, 1817 yilda u Hermanning Shenebek zavodida ishlab chiqarilgan rux oksidi bo'lgan barcha preparatlarni sotuvdan olib tashlashni buyurdi. Preparatlar paydo bo'lishi bilan u sink oksidida mishyak borligiga shubha qildi! (Sink oksidi hali ham teri kasalliklari uchun ishlatiladi, undan malhamlar, kukunlar, emulsiyalar tayyorlanadi.)O'z ishini isbotlash uchun qattiq auditor shubhali oksidni kislotada eritdi va bu eritma orqali vodorod sulfidini o'tkazdi: sariq cho'kma tushib ketdi. Arsenik sulfidlar shunchaki sariq rangda! Zavod egasi Rolovning qaroriga qarshi chiqa boshladi. Uning o'zi kimyogar bo'lgan va mahsulot namunalarini shaxsan tahlil qilib, ularda mishyak topmagan. U tahlil natijalarini Rolovga va shu bilan birga Gannover erining rasmiylariga xabar berdi.
1.2 Simobning olinishi, xossalari, birikmalari
Simob – tuzilishi va ko’rinishi jihatidan juda nozik bo’lgan va noyob kimyoviy xususiyatlarga ega bo’lgan muhim element. Issiqlik, gaz yoki suyuqlikni o’lchaydigan asboblardan tortib tibbiyot sohasiga qadar ko’p sohalarda qo’llaniladigan simob, ” kinabar ” deb nomlangan qizil kondan olingan kulrang moddadir.
Simob oltin va kumushni rudalardan ajratish uchun ishlatiladi.
Simob tarixda
Miloddan avvalgi 1500 yilga oid Misr qabridan simob qotishmalari topilgan. Simobdan foydalanish qadimgi Xitoy va Hindistonda hujjatlashtirilgan. VI-asrda kimyogarlar Merkuriy sayyorasini simob bilan aniqladilar. Shu sababli, simobning inglizcha nomi “Merkuriy” dir. Bu lotincha “hydrargyrum” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, ” suyuq kumush ” degan ma’noni anglatadi. U XX -asrning boshlarida sifilisni davolashda ishlatilgan. Aytilishicha, simob Ispaniya va Frantsiyadagi 30 ming yillik g’orlarning bezaklarida ishlatilgan. Alximiklar oltinni simobdan olish mumkinligiga ishonishgan. 4- asrda yashagan mashhur xitoylik kimyogar Ko-Xung simob odamlarni suv ustida yurishga majbur qilishi mumkinligiga ishongan. U hatto keksa odamlar simob tufayli farzand ko’rishi mumkin, deb da’vo qilgan. Rimliklar jinoyatchilar va qullar simob konlarida
ishlashgan. Shu sababli ko’plab mahbuslar simob bilan zaharlanish oqibatida vafot etishd Simob XX -asrning boshidan beri tadqiqotlar va tajribalar bilan tobora muhim elementga aylandi.

Kimyoviy tuzilishi va xossalari

Simob lava cho’kishi natijasida hosil bo’lgan “zanjir” deb nomlangan qizil mineraldan olinadi. Zanjir haqida gapirishdan oldin, simobning xossalari va kimyoviy tuzilishi haqida gapiraylik. Uning kimyoviy belgisi “Hg” dir. Uning atom raqami 80, atom og’irligi 200,59. U elementlar jadvalining 2A guruhida joylashgan. Simob xona haroratida suyuq bo’lib qolishi mumkin bo’lgan yagona elementdir. Uning qaynash nuqtasi 357 C, minus -39 gradusda qattiqlashadi. Oddiy haroratda bug’lanishi mumkin. Havo bilan aralashgan tutun zaharlanishga olib kelishi mumkin. Simob juda kuchli erituvchi xususiyatlarga ega. U metallar va mis, oltin, kumush, qalay, litiy, natriy va kaliy kabi elementlarni eritib, “amalgama” deb nomlangan metallardan qattiq, yumshoq va suyuq qotishmalar hosil qiladi. Amalgam qotishmalari qizdirilganda simob bug’lanadi va qotishma yomonlashadi. Temirni erita olmasligi uchun uni temir idishlarda saqlash mumkin. Elektr
o’tkazuvchanligi yaxshi. U to’kilganida mayda zarrachalar sifatida tarqaladi. Simob to’kilgan polni zaharlanishga qarshi oltingugurt kukuni bilan tozalash kerak. Bu tabiatda uchraydigan element-lardan biridir. Metil simob ancha zaharli moddadir, u simobning organik birikmasidir. Ba’zi mikroorganizmlar simobni metilga aylantiradi. Elementar simob, organik simob va noorganik simob aralashmalari havoda, suvda va tuproqda uchraydi. Metall simob elementar simobdir, och kulrang rangga ega va qizdirilganda yoki xona haroratida suyuqlikka aylanadi. Bu reaktsiya bermaydi. Noorganik simob – oq kukun va kristall shakldagi simob tuzi sifatida ham tanilgan.
Simob – faol bo’lmagan metal . U oksidlovchi xususiyatlarga ega bo’lmagan kislotalarning eritmalarida erimaydi, lekin Shoxlar kislotasida eriydi.

Issiq va konsentrlangan nitrat kislotada eriganida simob nitrat hosil bo’ladi^:

3Hg + 8HNO₃ → 3Hg(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O

300 ° C ga qizdirilganda simob kislorod bilan reaksiyaga kirishadi:

2Hg + O₂ 2HgO

Simob (II) oksidini hosil qiladi . Bu reaktsiya 340 ° C dan yuqori qizdirilganda oksid oddiy moddalarga parchalanadi.

2HgO 2Hg + O₂

Simob rudalari zanjiri (kinovar)
Darchin – bu simob olinadigan ruda . Uning kimyoviy formulasi tabiiy simob sulfid bo’lib, “HgS” bilan ifodalanadi. Uning tarkibida 86,2 foiz simob bor. Bu vulqon lavasining cho’kishi natijasida hosil bo’lgan to’q qizil rangli mineral. Darchin, ba’zi tillarda “kinovar” nomi bilan mashhur, masalan, norveg tilida. Yunon madaniyatida “jodugar qozon” deb nomlangan zaharli moddalar ro’yxatiga kiritilgan. Uning ingliz tili “cinnabar” dir. Uning kelib chiqishi arabcha bo’lib, “qizil chang” ma’nosida ishlatilgan. Uning “Metatsinnabar” deb nomlangan turi kulrang qora rangda. Bu mujassam kinabarga qaraganda yorqinroq, kulrang va shaffof. U sog’liqni saqlash sohasida, ayniqsa teri kasalliklarini davolashda, akne, bo’yoqlar va zang ingibitorlarini davolashda ishlatiladigan dorilarda ishlatiladi. Simob birinchi marta qizil bo’yoq olish uchun ishlatilgan. Simob xom ashyosi bo’lgan doljin ba’zi mamlakatlarda uchraydi. Ispaniya, Sloveniya, Italiya, Xitoy,
Rossiya, Meksika va Kaliforniyada kinabaronning katta zaxiralari mavjud. Ispaniya va Italiya dunyodagi simobga bo’lgan ehtiyojning katta qismini qondiradi. Ispaniyadagi El Entredicho kinabar konlari dunyodagi eng yirik simob zaxiralari hisoblanadi. Kinovardan simob olish uchun ruda yuqori haroratli pechlarda isitiladi va havo oqimi beriladi. Havodagi kislorod kinovorda oltingugurt dioksidi gazini hosil qiladi, bu simob va oltingugurt aralashmasidir. Shu bilan birga, simob bug ‘shaklida chiqariladi. Chiqarilgan simob sovutish natijasida cho’kadi. Yer qobig’idagi bir tonna tosh tarkibida 0,5 mg simob bor.
Simobning ishlatilishi
Simob kimyoviy xossalari tufayli muhim sohalarda va mahsulotlarda ishlatiladi. Simob va uning qotishmalaridan olinadigan aralashmalar va moddalar qishloq xo’jaligidan tortib to zargarlik buyumlarigacha, elektrotexnika sohasiga qadar keng qo’llanilish sohasiga ega. Masalan, simob oltin, kumush va platinani o’z rudalaridan ajratish uchun ishlatiladi. Elementar simob termometrlarda ishlatiladi. Simob hosil qilgan amalgam qotishmalari, ayniqsa, stomatologiyada ishlatiladigan plomba ishlab chiqarishda ishlatiladi. Qalay amalgam oynalarni tayyorlash uchun ishlatiladi.
Amalgam tish plombalari kumush, qalay va mis qotishmalarini simob bilan aralashtirib olinadi. Merkuriy bu qotishmaning qariyb 50 foizini tashkil qiladi. Bu qotishma tarkibidagi simob – bu metallarni bir -biriga bog’lab turuvchi qurilish materiali bo’lib, juda bardoshli plomba materialini hosil qiladi. Darhol savol paydo bo’lishi mumkin. Zaharli simob, amalgam qotishmalarida yoki plomba moddalarida odamlarga zarar etkazmaydimi? Boshqa metallar bilan simob hosil qilgan qotishmalarda uning kimyoviy tuzilishi o’zgaradi va zaharlanish xususiyati yo’qoladi. Bundan tashqari, plombalarning simob miqdori havo, suv va oziq -ovqat simobidan ancha kam. Biz simob ishlatiladigan mahsulotlar va maydonlarning bir qismini quyidagicha sanab o’tishimiz mumkin; termometrlar, barometrlar, manometrlar, nasoslar, rektifikatorlar, elektr kalitlari, elektr asboblari, qog’oz, terini qayta ishlash, bo’yoqlar, batareyalar, akkumulyatorlar, yonuvchi materiallar, bug ‘, lampalar, vakuumli nasoslar, kosmetika, dorilar, kremlar va malhamlar va boshqalar.
Simobdan zaxarlanish
Simobni ko’plab ovqatlarda, havoda va suvda topish mumkin. Zaharli simob asab tizimiga zarar etkazadi. Simob bilan zaharlanish odatda simob tutunidan kelib
chiqadi. Dengiz hayvonlarida metil simob to’planishi mumkin va bu mahsulotlarni iste’mol qilish simob bilan zaharlanishga olib keladi. Simob organizmdagi sulfhidril guruhlari bilan ta’sir o’tkazadi, ferment faolligini buzadi va hujayra o’limiga sabab bo’ladi. Zaharlanishni keltirib chiqaradigan simob turi asosan elementar simobdir. Bu turdagi simobni changdan tozalash bug’lanish tezligini oshiradi. Elementar simob ham teri orqali so’rilishi mumkin. Noorganik simob tuzlari og’iz orqali yoki teri orqali kirishi mumkin. Bu jigar va buyrakda saqlanadi. U markaziy asab tizimini va yo’ldoshni juda oz miqdorda kesib o’tadi. Organik simob tanaga oziq -ovqat bilan kiradi. U qon hujayralarida, jigarda, buyrakda va markaziy asab tizimida to’planib, simobning noorganik komponentiga aylanadi. U tanadan siydik va najas orqali chiqariladi.
Og’iz orqali yuborilgan noorganik simob gipertermiya, qorin bo’shlig’i kramplari, qonli diareya, qon ketadigan yaralar va nekrozga olib kelishi mumkin. Metall simob, najas orqali chiqarilishini kechiktiradigan holat bo’lmasa, o’tkir zaharlanishni keltirib chiqarmaydi. Agar uni tanadan chiqarib bo’lmaydigan bo’lsa, o’tkir metall simob bilan zaharlanish paydo bo’ladi. Zaharlanishda isitma, bosh og’rig’i, og’izda metall ta’mi, ko’ngil aynishi, qusish, diareya, haddan tashqari asabiylashish,
unutuvchanlik va ko’rish buzilishi kabi ba’zi noqulayliklarni keltirib chiqaradi. Simobning inson tanasiga boshqa zarari; miya funktsiyalari, DNK va xromosomalarning shikastlanishi. Bu allergik kasalliklarni keltirib chiqaradi. Erkaklarda spermatozoidlarga zarar etkazadi va ayollarda bola tushish xavfini oshiradi. Bu tug’ma nuqsonlarni keltirib chiqaradi. Bu o’rganish qiyinchiliklariga, shaxsiy buzilishlarga, titroq, karlik va mushak muammolariga olib kelishi mumkin. Simob bilan zaharlanish turiga qarab, ba’zi dorivor davolash usullari qo’llaniladi.