2-§. Fuqarolarning d a v la t va jam iyat ishlarida ishtirok

M avzuni m ustahkam lash uchun savollar:
1. Huquq va erkinliklarning kafolatlari deganda nimcini 
tushunasiz?
2. Huquq va erkinliklar kafolatlari tizimi nima?
3. Qanday kafolat turlari mavjud?
4. Huquq va erkinliklar davlat tomonidan qanday ta’minlanadi?
5. Huquq va erkinliklarni himoya qiluvchi, ta’minlovchi qan­
day tuzilmalar mavjud?
6. Huquq va erkinliklar sud tomonidan qanday himoya qili­
nadi?
7. 
Sudga shikoyat qilish huquqi nima va и qanday hollarda 
amalga oshiriladi?
8. Mamlakat aholisining himoyaga muhtoj qismining huqu­
qi qanday himoya qilinadi?
9. Xotin-qizlar va erkaklar teng huquqliligi qanday ta’min­
lanadi?
10. Fuqarolar huquq va erkinliklarining kafolatlari haqida 
Konstitutsiyada alohida bob mavjudligining ahamiyati qanday?
11. Huquq va erkinliklarni ta’minlashda nodavlat tashkilot- 
larning ishtiroki qanday?
193
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

XIII bob. F uqarolarning a so siy burchlari
J-§. A so siy burchlar tu sh u n ch a si
Davlatda fuqarolarning huquqiy holati faqat u la rn in g huquqlari 
mavjudligi bilan aniq lan m asd an , u la rn in g aniq belgilangan burch­
lari mavjudligi bilan ham belgilanadi.
B urch ijtimoiy hayotda z a r u r kategoriyadir. Ayniqsa, fuqa­
ro va davlat m unosabatlarini to ‘g ‘ri tashkil etishda, manfaatlar 
m u sh tarak lig in i t a ’m inlashda burch z a r u r bo'lib, u davlatda ham, 
fuqarolarda h am bo'ladi. M a m la k a td a jam iyat, fuqarolar, davlat 
m an faatid an kelib chiqib, b u rch lar o'rnatiladi. Bu yerda fuqarolar­
nin g burchi, aniqrog'i, asosiy burchi to'g'risida fikr yuritamiz.
M a m la k a t qonunlarida fu q aro la rn in g burchlari o'rnatilib, ular 
fuqarolarning huquqlari buzilm asligi, davlat m anfaatlariga ziyon 
yetm asligi nuqtayi nazarid an belgilanadi.
Burch as o s a n qoidalardan kelib chiqadi, u doimiy yoki mud- 
datli bo'ladi; davlat tom onidan belgilanadi va bajarilishi talab eti- 
ladi. B urch ixtiyoriy bajarishga xavola qilinadi, ixtiyoriy bajaril- 
m a g a n d a jinoiy, m a ’muriy jazolar qo'llaniladi.
Burchni bajarish barcha u ch u n majburiy, ayrim burchlar esa, 
alohida fuqarolarga taalluqlidir. M a s a la n , harbiy xizmatni o'tash 
burchi h a m m a g a h am taalluqli em as. Xuddi shuningdek, qonunda 
belgilangan soliqlar va mahalliy y ig 'im larn i hech qanday daro- 
m adga ega b o 'lm ag an lar to'lamaydi.
Fuqarolarga yashash, m e h n at qilish, bilim olish va boshqa 
faoliyatlari bo'yicha ko'plab b urchlar belgilangan.
Konstitutsiyada esa, jam iyat va davlat hayoti uchun umumiy 
va e n g zarur, qilinishi majburiy yoki qilish m um kin bo'lmagan 
xatti-h arak atlar burch sifatida belgilangan. S h u n in g uchun ular 
m azm u n i, am al qilish doirasi, aham iyati nuqtayi nazaridan asosiy 
burchlar deb ataladi. Fuqaro larn in g “konstitutsiyaviy burchi 
yoki “asosiy b u rch i” bir m a ’noda ishlatiladi va tushuniladi. Asosiy 
burchlarn in g bajarilishidan jam iyat a ’zolari, davlat birdek manfaat- 
dordir. Yana burchlar ixtiyoriy to'la bajarilishi jamiyat rivojlani­
shiga ijobiy t a ’sir qiladi.
194
www.ziyouz.com kutubxonasi