2- ma’ruza elektr yoy yordamida qizdirish. Reja

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.1-rasm. Elektr yoyi - ballast qarshilik - elektr manbasi tizimining voltamper 
xarakteristikasi (V.A.X.) 
belgilanib to yoy V.A.X.si manbaning tashqi xarakteristikasi bilan kesishmaguncha rtib borishi 
mumkin yoki boshqacha aytganda yoy toki cheksizga qarab intiladi.
YOy tokining qiymatini cheklash maqsadida, yoy zanjiriga, unga ketma-ket qilib 
qarshilik ulanadi (3.1-rasm). Bunda, cheklangan qiymatdagi quvvatga ega manbaning 
kuchlanishi quyidagi tenglama bilan aniqlanadi. 

d
dI
L
R
I
U
U
Д
Д
UCT




д
[V] 
(4.1) 
bu erda:
U
d
- yoydagi kuchlanishi, V; 
I
d
- yoy toki, A; 
R - qarshilik, Om; 
L - induktivlik, Gn. 
(U
ist
-I
d

R) to‘g‘ri chizig‘i V.A.X. ni A va V nuqtalarda kesib o‘tadi. Ushbu kuqtalardagi 
toklar qiymati I
a
va I
b
larga to‘g‘ri keladi. V.A.X. ning A nuqtadan chap tomoni yoyni batamom 
o‘chirish zonasi, xarakteristikaning A va V nuqtalari o‘rtasidagi qismi - yoyning yonish zonasi 
va V nuqtadan o‘ngdagi qismi- yoy tokini cheklash zonasi ‘isoblanadi. YOy, tokning I
b
qiymatidagina barqaror yonishi mumkin, A nuqtada tokning kichik qiymatga ega ekanligi 
sababli yoy beqaror yonadi, I
k
- zanjirning qisqa tutashuvi xolatidagi tokini ko‘rsatadi.
 4.2. Elektr yoyining asosiy xarakteristikalari 
Elektr yoyining quvvatini bir necha usul bilan boshqarish mumkin. Quyidagi rasmda yoy 
quvvatini manba kuchlanishini o‘zgartirish orqali (a) va ballast qarshilikni o‘zgartirish orqali (b) 
boshqarish oqibatida olingan V.A.X. lar keltirilgan (4.2-rasm) 
4.2 – rasm 
1. YOy quvvatini manba kuchlanishi orqali boshqarishda ( bunda ballast qarshilik 
o‘zgarmas qiymatga ega) boshqarish I
1
, I
2
,I
3
toklar va ularga mos U
1
, U
2
, U
3
kuchlanishni 

---

o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi. Bunda manba kuchlanishini, masalan, transformator 
cho‘lg‘amidagi o‘ramlar sonini o‘zgartirish yoki generator qo‘zg‘atish cho‘lg‘ami zanjiridagi 
qarshilikni o‘zgartirish orqali boshqarish mumkin ( 4.2 -rasm,a ). 
2. Manba kuchlanishini o‘zgartirmagan holda ballast qarshilikni o‘zgartirish orqali 
boshqarishda zanjirga bosqichma-bosqich o‘zgartiriluvchan qarshilik ulash maqsadga muvofiq 
(4.2 -rasm,b). 
3. Manba kuchlanishi va ballast qarshiligining o‘zgarmas qiymatlarida yoyga ta’sir 
etuvchi boshqa faktorlarni o‘zgartirish orqali yoy quvvatini boshqarish mumkin, bunga yoy 
yonayotgan muhit bosimini o‘zgartirish orqali yoki yoy uzunligini o‘zgartirish orqali boshqarish 
usullarini misol qilish mumkin.