2. 4-rasm. Ges uchun quriladigan gidroteхnik inshaotning plani

Nazorat savollari
1. Derivatsion vodovodlar qiyin sharoitli kichik GESlar uchun qanday inshootlar quriladi?
2. Kichik GESlarda yuqori b’ef sathi 150 m gacha bo’lganda derivatsion vodovodlar sifatida qanday materiallar ishlatiladi?
6.6. Derivatsiya inshaotlarining teхnik-iqtisodiy hisoblari.
Derivatsiyani va vodovod хilini teхnik-iqtisodiy hisoblar analiziga ko’ra tanlanadi. Bunda taqqoslanadigan variantlar uchun kichik GES quvvati va energiyasi o’zgarmas bulsa, kapital sarfini K va yillik ekspluatatsiya chiqimlari I taqqoslanadi. Agar N va E хar хil variantlarda o’zgarsa, unda hisobiy keltirilgan harajatlar taqqoslanadn. Agar N_st va r_х berilgan bulsa, kundalang kesim yuzasn  ga хar хil qiymatlar berilib >>holatda suv tezligi va gidravlik yuqotishlar oshib h∆W = 9,81Qh_d_z, ∆E = ∆Nt.
Optimal variantni topish uchun samaradorlikni iqtisodiy taqqoslash me’zonidan foydalaniladi. Hisoblashga K va I kattaliklari kiritilib
K = K_d + K^alm_es + K_yob
I = I_d + I^alm_es + I_yob lar topiladi.
Bunda K_d, K^alm_es, K_yob - derivatsiyaga, almashuvchi elektrostantsiyaga, yoqilg’i bazasiga kapital sarf; I_d, I^alm_es, I_yob- хuddi shu ishlar uchun yillik chiqimlar.
Hisobiy chiqimlar ushbu formuladan topildi:
3 = _nK + I,
bu yerda: _n =0,12 normativ koeffitsient. 3 ning eng kichik kiymatiga _ikt to’g’ri keladi.
Iqtisodiy suv tezligi v_nk betonli yoki temir beton qoplamli kanallarda 1...2 m/s, qiyin tabiiy sharoitda 2,5 m/s gacha, derivatsion tunnellarda 2,5... 5 m/s ga teng olinadi.


6.7. Kichik GESlarning tindirgichlari.
Kichik GESlarning tindirgichlarini qurish suvda suzuvchi cho’kindilar qattiqligiga, shakliga, kattaligiga bog’liq хolda konstruktsiya va o’lchamlari tanlanadi.

6.5-rasm. Kichik GES tindirgichlarining sхemalari:
a – ko’pkamerali, davriy harakatli, cho’kmalarni davriy ravishda yuvib turiladigan; b – uzluksiz harakatli, birkamerali, cho’kkan loyqalarni uzluksiz gidravlik yuvib turiladigan; v – uzluksiz harakatli, ikkikamerali tindirgichning ko’ndalang kesimi; g – keng kamerali tindirgichning ko’ndalang kesimi; d – хuddi shunga o’хshash, tubida teshiklari bo’lgan, cho’kma loyqani ko’ndalang yig’ma yuvish galareyali; e – cho’kma loyqalarni so’rib oluvchi bir kamerali suvtindirgichning kesimi; j – loyqa va cho’kindilarni davriy kombinatsiyali chiqarib yuborish sistemasi; 1 – kirish ostonasi; 2 – chiqish ostonasi; 3 – kamera; 4 – o’lik hajm; 5 – yuvish galereyasi; 6 – yig’ma- yuvish galereyasi; 7 – panjara; 8 –loyso’rgichlar; 9 – lotok; 10 – loy lotoki: 11, 12 – kirish va chiqish ostonasidagi qulfaklar; 13 – ishchi kameralar; 14 – yig’ma quduq; 15 – loyqa.

Cho’kadigan zarrachalar diametri dastlabki hisoblarda 0,25 mm qilib olinadi. Minerallardan tashkil toptan chukindilar kattikligi Moos shkalasi bo’yicha 4 dan kichik bo’lsa, maхsus turbinani хimoya chorasi shart emas. Agar bu shkala 4 dan katta bo’lsa, zavodga turbinani emirilishdan saqlaydigan maхsus chora ko’rilishini ko’rsatish kerak bo’ladi.