2. amaliy dars. Hududni vertikal rejalashtirish. Tikka rejalashtirish va uning vazifalari

Tavsiya qilinadigan qizil, gorizontallar kesimini (balandligi) 
jadval 1 
Er satxining 
nishabi,% 
Rel’efning tavsiya kilingan kesining balanddigi 
M1:500 
M1:1000 
M1:2000 
5 gacha 
0,1 
0,1 
0,2(0,25) 
5-10 
0,1 
0,2(0,25) 
0,2(0,25) 
10-15 
0,1-0,20 
0,20(0,15) 
0,5 
15-30 
0,2-(0,25) 
0,20(0,25) 
0,5 
30 dan katta 
0,2(0,25) 
0,2(0,25)0,5 
0,5 
Gorizontallar orasida rel’ef kesmsi rejada bir xil bulgani uchun ular 
orasidagi masofa nishabni kursatadi. Ularning asosiy xossalari kuyidagilardan 
iborat: 
- bir gorizontalda etgan xamma nuqtalar bir xil balandlik va axamiyatga ega; 
- bir xil nishabning belgisi, gorizontallar orasidagi masofaning doimiyligidir 
Gorizontallar burchak ostida va yuqoridan pastga qarab yunalsa bu bel 
buladi. Aksincha bo‘lsa, arik-lotok buladi loyixa gorizontallari epik konturga ega 
bo‘lsa va bir-birining ustiga joylashsa va ichkarida katta gorizontallar joylashishi 
tepalikni bildiradi yoki agar ichkarirokda past gorizontallar joylashsa chuqurlikni 
bildiradi. Gorizontallarning uzilishi gorizontallarning birlashishi tikka devor 
borligini bildiradi. 
Qor yomg’ir suvlari tekislangan maydonning eng tik qiya tomoni-eni 
bo’ylab oqadi, ya’ni gorizontallarga perpendikulyar xolda oqadi; tekislikni 
bildiruvchi gorizontallar parallel va bir-biriga teng masofada, egrilikni 
bildiruvchilari esa parallel bo’lmagan xolda joylashadi yoxud parallel va 
oralaridagi msofalar xar xil bo’ladi. 
Relefning qarab chiqilgan shakllari va uskunalari muxandislik amaliyotida 
qo’llaniladigan barcha xolatlarga javob bera oladi. Bu usulning kamchilik tomoni 
shundaki, unda tuproq xajmini xisoblash profillar usuliga nisbatan qiyinrokdir. 
Tuproq xajmini xisoblash Qizil gorizontallar usulida tuproq xajmini 
xisoblash uchun qo’shimcha chizma-tuproq ishlari kartogrammasi ishlanadi. 
Buning uchun qurilish konturiga ega bo’lgan reja kvadrat turlarga bo‘lib chiqiladi. 

---

Relefning murakkabligiga qarab kvadratlarning tomoni 10,20,25,40 yoki 
50m bo‘lishi mumkin. (chizmaning chetlarida kvadratdan tashkari boshqacha 
geometrik shakllar paydo bo‘lishi xam mumkin). 
Xar bir kavdrat burchaklariga tabiiy, (burchakning ung past tomoniga), 
loyixa (burchakning ung yuqori) va ishchi (burchakning chap tomonga) 
balandliklari eziladi. Tabiiy va loyixa balandliklari tegishli gorizontallar orasidan 
interpologiya yuli bilan topiladi. Ishchi balandliklar orasida ish xajmi nolga (nol 
chiziq) teng bulgan joylar topiladi. Bularni birlashtiruvchi chiziq suriladigan va 
ko’miladigan joylar chegaralarini kursatadi. 
Kazilgan (kurilgan) yoki ko’miladigan kvadratdagi shakl shu kvadratda nol 
chizigining bor yo’qligiga bog’lik va kvadrat, trapetsiya, uchburchak yoki 
beshburchak shaklida bo‘lishi mumkin. 
Nol chiziq kesib utmagan tulik kvadratlarda tuproq xajmi quyidagi formula 
bilan topiladi.