2. amaliy dars. Hududni vertikal rejalashtirish. Tikka rejalashtirish va uning vazifalari

A
1
 = ΔH / i
b
 
Bu yerda: ΔN - balandligi ma’lum nuqta va 1-gorizontal orasidagi fark ( 
rasmga karalsin). 
1b - bo’ylama nishab. 
Qabul qilingan gorizontallar - Δh (0,1; 0,2; 0,5 m) bo‘lsa o’qdagi 
gorizontallar orasidagi masofa 
A
2
 = ΔH/i
b
 
Bort tosh balandligi xisobidan surilishini quyidagi formula bilan topish 
mumkin. 

---

h
b 
A
3
 = -------- 
i
b 
Bu erda: b
- bort toshining ko’cha qatnov qismiga nisbatan balandligi. 
Bort toshidan to qizil chiziqqacha bo’lgan surilish quyidagicha topiladi: 
A
4
 = V
2
 i
t
/ i
b
Bu yerda; b
2
– yo’lak (tratuar)ning eni,m. 
I
t
– yo’lakning ko’ndalang nishabi %. 
Bu formulalarni tikka egrilik (qavariq yoki botiq joy) bor joylarda 
foydaalanib bo’lmaydi, chunki bo’ylama nishab to’gri nishabda o’zgarmasdan 
egrilikda nolgacha uzgaradi. (bu haqda keyingi boblarda ma’lumot beriladi). 
Bo’ylama va ko’ndalang profillarni loyixalash Bo’ylama profil odatda 
ko’chaning o’qi bo’yicha yasaladi. Bunda muxandislik kommunikatsiyalari va 
uzaro kesishuvlarini boglash oson bo’ladi, ammo xususiy xollarda ariq bo’ylab 
(agar ko’cha ko’ndalangligi kesimlari nomutanosib bo‘lsa), yoki tramvay yuli 
rel’fining balandligidan xisoblab ham o’tkaziladi. Ayniqsa bu ko’chaning 
ta’mirlash ishida qo‘l keladi. 
Ko’ndalang kesimlar bo’ylama o’qqa nisbatan perpendikulyar xolda va 
ko’chalar bir-biri bilan kesishish joylarida, shuningdek mikrorayonga kirish 
joylarida yoki tuproq xajmi bir-biridan katta farq qiladigan joylarda quriladi. 
Profillarni chizishda dastlabki material bo‘lib tabiiy pastlik va balandliklar 
xizmat 
qiladi. 
Bo’ylama 
va 
ko’ndalang 
profillarda 
muxandislik 
kommunikatsiyalarini, transport laxmlarini temir yo’llar, elektr liniyalari, yo’l-
tarnsport inshootlarni ko’rsatishning axamiyati juda kattadir. Bo’ylama profilni 
chizayotganda quyidagi shartlarni bajarishga amal qilish kerak: 
1. Ko’chalarning toifasiga qarab ularning bo’ylama nishabliklarini tanlash 
kerak; (2 - jadval). 
2. Tuproq ishlari xajmini kamaytirishga intilish lozim; 
3. Chuqurliklarda kerakli bo’lgan muxandislik kommunikatsiyalarini 
yetkizish kerak; 
4. Tuproqni surayotganda mumkin bo’lgan miqdorni saqlash kerak; 
5. Sinuvchi loyixa nishablarini iloji boricha 50100 m dan kam qilmaslik 
kerak. 
Jadval 2 
Ko’cha va yullarning 
toifasi 
Urnatilgan 
xarakat tezligi 
km/s 
Nishablar 
ning al-
gebraik farki 
% 
Tikka egrilikning kichik 
radiuslari, M 
Eng katta 
bo’ylama nishab 
% 
kabarik 
botik 
Tez yurar magistral 
120 
5 va yuqori 
10000 
2000 
40 
Magistral ko’cha-
lar:shahar axamiya-
tidagilari; 
180 
7 va yuqori 
6000 
1500 
50 
Maxalliy 
axamiyatidagi 
ko’chalar 
60 
15 va yuqori 
2000 
5000 
80 

---

Nishabning algebraik farqini aniqlash 2.26. rasmda ko’rsatilgan. 
Sinuvchi bo’ylama profilda tikka egrilikni (qabariq yoki botiq joy) quyidagi 
usul bilan chizish mumkin. Bu usul bo’ylama profil loyixasidagi tangenslar usuliga 
o’xshaydi. 
Bu usulga ko’ra sinadigan profilning 2 tomoni ham graduirovka qilib 
chiziladi. Keyin nuqtalarda joylashgan gorizontalarda tikka egri chiziq bo’yicha 
tuzatishlar kiritiladi. 
Tuzatish quyidagi formulada xisoblanadi.