2. amaliy dars. Hududni vertikal rejalashtirish. Tikka rejalashtirish va uning vazifalari

h
1
+h
2
h
2
+h
3
h
3
+h
4 
F
k(k) 
= ----------
 
b
1 
+ ---------- b
2
 + ----------- b
3
 + ... 
2 2 2 
Bu yerda: R
k(k)
- qaziladigan va ko’miladigan maydonlarning yuzasi 
h
1
,h
2
,h
3
- ikki piket o’rtasidagi qazilgan surilgan chuqurlik 
yoki ko’milgan balandlik, m; 
b
1
,b
2
,b
3
- piketlar yoki balandliklar orasida masofa,m; 
qazilgan yoki ko’milgan joyning xajmi ularning maydonlarining yuzasining 
profillar orasidagi masofasiga kupaytirish yuli bilan aniklanadi. 
F
k
n 
+ F
k
m 
V
k
n-m
 = --------------- I, m
3 
2 
F
k
n
 + F
k
m
 
V
k
n-m 
= --------------- I, m
3 
2 
Bu yerda: V
k(k)
n-m
- qazilgan (ko’milgan) p va t profil oraligining xajmi, m
3
; 
F
g
® - profildagi qazilgan (ko’milgan) maydon yuzasi, m
2
; 
1- n va m profil oraligidagi masofa, m; 
Qazishdagi va ko’mishdagi umumiy xajm quyidagicha topiladi: 
V
k 
= 

V
k
n+m
, m
3 
V
k 
= 

V
k
n+m
, m
3
 
Bu usul ancha murakkab bo‘lib xisoblanadi. Chunki, bordiyu profillar biror 
nuqtada balandligi bo’yicha bog’lanmay qolsa, unda shu profil qaytadan chiziladi 
va tuproq ishlari xisoblanadi. B esa mashaqatli ish bo‘lib usulning 
yaqinlashtiruvchi aniqmas ekanligidan dalolat beradi. shuning uchun u asosan yo’l 
qurilishi loyixalarida ishlatiladi. Shaharsozlikdagi loyixalash amalietida birmuncha 
soddaroq usul qo’llaniladi. Bunda loyixa balandliklari va nishabi bevosita rejaning 
uzida aniqlanadi. Bu usulda odatda tuproq hajmi xisoblanmaydi 
Loyixa (qizil) gorizontallar usuli Loyixa (qizil) gorizontallari usulining 
asosiy mazmuni shundaki, loyixalanayotgan relef qizil gorizontallar deb ataluvchi 
yangi gorizontallarda tosvirlanadi. 
Bu usulda loyixalanayotgan rejaning o’zida bevosita relefning ko’rinishlari, 
uni qnoatlantiruvchi nishabliklar bilan xosil qilinadi. Loyixalanayotgan relefni qizil 
gorizontallarda tasvirlanishi kelajakda xosil qilinadigan relefni tezgina va oson 
payqab olish imkoniyatini yaratadi. 
Qizil gorizontallar usuli bosh reja bilan tikka rejalashtirish loyixasini bir 
chizmaning o’zida berish imkoniyatini yaratadi, ya’ni qizil profillar usuldagi kabi 
ko’plab profillarni loyixalash extiyoji tug’ilmaydi. Bunda imoratlar va inshootlar, 
muxandislik tayyorgarligi, obodonchilik, tik rejalarining hammasini bir chizmada 
tasvirlash bilan qurilishdagi ko’plab savollarni unumli va kompleks yechilishga 
olib kelinadi. 

---

Bu usul shaharsozlikda ko’cha va loyihalarni, daxalarni, murakkab relefli 
muxandislik tayyorgarlik ishlarini bajarishda keng qo’llaniladi. 
Loyixalashda rel’efni qizil gorizontallarda tasvirlashining oddiy qoidasi 
xisobga olinadi, ya’ni bir chizmada qabul qilingan gorizontallar kesishi balandligi 
uzgarmasligi kerak, xamda gorizontallar xech qachon uzilmasligi shart, Odatda 
kesish balandligi 0,1; 0,2; 0,25; 0,5m.dan qilib qabul qilinadi va chizmada 
tanlangan balandlik uzgartirilmaydi. 
CHizmada tikka reja yakkol kurinishi uchun butun gorizontallar kalinrok 
qilib chiziladi. 
Rel’ef yaxshi «uqilishi» uchun gorizontallar orasi juda xam zich yoki siyrak 
bulmasligi kerak. Bu qizil gorizontallarning tegishli kesimini balandligini tanlash 
bilan bajariladi (1. jadval).