2-bosqich talabasi ismoilova dilshoda nasriddin qizining

Mubolag’a. Mubolag’a arabcha so’z bo’lib, “lof urish”, “bo’rttirish” ma’nolarini bildiradi. Tasvirlanayotgan narsa, shaxs va voqea- hodisaning muayyan jihatlarini bo’rttirib, kuchaytirib tasvirlash usuli.
Sharq klassik she’riyatida mubolag’a san’atiga she’r ziynati sifatida qarab, “Ahsanahu akzabahu” (eng yaxshi she’r – eng yolg’on she’rdir) degan naqlga amal qilganlar.
1.Tablig’ –tasavvur qilish mumkin-u, amalga oshirish qiyin bo’lgan bo’rttirilgan tasvir usuli.
Ey sabo, holim borib sarvi xiromonimg’a ayt,
Yig’larimning shiddatin gulbargi xandonimg’a ayt. (Navoiy)
2. Ig’roq- tasavvur qilish qiyin, amalda mutlaqo bo’lmaydigan bo’rttirilgan tasvir usuli.
Otlar kishnar, qizlar kuylar, tinmay ishlar dehqonlar,
Quyosh oltin buloqdir, qaynar, toshar… Ko’k tiniq. (Oybek)
G’uluv- tasvir qilish juda qiyin bo’lgan, amalda bo’lishi sira mumkin bo’lmagan bo’rttirilgan tasvir usuli.
Vah, muhabbat ko’yida qon yig’ladim,
Yetti iqlim g’arq bo’ldi ko’z yoshima. (Mashrab)
Xalq og’zaki ijodi va mumtoz adabiyotimizda ba’zan orttirmali mubolag’alar ham uchraydiki, ular adabiyotshunoslikda bulug’ yoki ifrot deb yuritiladi.
Oh ursa, olamni buzar dovushi.
To‘qson molning terisidan kavushi
Shomurti shoxalab har yoqqa ketgan,
Ichida chichqonlar bolalab yotgan.
Tikilsam quriydi daryoning gumi,
Na’ra tortsam qular qo’rg’onning timi. (“Alpomish” dan)
Iyhom- arabcha so’z bo’lib, “shubhaga solish”, “adashtirish” ma’nolarini bildiradi. Baytda biri aniq, biri yashirin bo’lgan ikki ma’noli so’zni qo’llash usulidir. Bunda shoir aslida ikkinchi ma’noni ko’zda tutsa ham dastlab yaqin, birinchi ma’no e’tiborni tortadi.
Ulus ichinda turur o’z begim qiyo ko’zluk,
Xayoli to’qtamish andin ko’ngil saroyinda. (Lutfiy)
Bu baytdagi “o’z begim” so’zi “o’zimning begim” ma’nolarini ifodalaydi. Bunda muallif “xalq” ma’nosini ko’zda tutayotganini payqash qiyin emas. “To’qtamish” va “saroy” so’zlarida ham shu xususiyat bor.
Sendek saname ko’rmagan Lutfiy Chig’atoyda,
Chin, so’yla, Xito xo’blarig’a ne bo’lursan? (Lutfiy)
Litota- (tafrit, ifroq) tasvir ob’yektini ataylab kichraytirib, zaiflashtirib tasvirlash usul, ya’ni behad kichraytirilgan mubolag’adir.
Bo’ying sarvu sanobardek, beling qil,
Vafo qilg’on kishilarga vafo qil. (Xorazmiy) .
Belining nozikligicha yo’q tori gisuyi,
O’z haddini bilib, belidin o’lturur quyi. (Lutfiy)
Kitobot- badiiy tasvirda arab alifbosidagi harflardan foydalanish san’atidir.
Nigoro, bori g’am birla faqiri notavon aylab,
“Alifdek” qomatimni “lom-alif” yanglig’ duto qilding. (Huvaydo)
Mushkin qoshining hay’ati ul chashmi jallod ustina,
Qatlim uchun «nas» kelturur «nun» eltibon «sod» ustina. (Ogahiy)
Tarse’ -Se’rda birinchi misra so’zlari bilan ikkinchi misra so’zlarining bir-biriga ohangdosh, vazndosh, qofiyadosh bo’lib kelishi tarse’ deyiladi. Tarse’ arabcha so’z b’lib, “ziynatlash”, “bezash”, “ipga marjon tuzish” ma’nolarini anglatadi.
Jismimni talashsa erdi itlar,
Qonimni yalashsa erdi itlar. (Navoiy)
Yod etmas emish kishini g’urbatda kishi,
Shod etmas emish ko’ngulni mehnatda kishi. (Bobur)