2. Fermentlarning tuzilishi va uning tasnifi. Fermentlarning spetsifikligi. Allosterik fermentlar

Vitamin H yoki biotin
Vitamin H (biotin) — terining sog‘lom ko‘rinishi uchun zarur vitaminlardan biridir. Uning yetishmovchiligi terining yallig‘lanishi, seboreyyali dermatit, sochlarning kuchli to‘kilishi, yomon umumiy ahvol bilan namoyon bo‘ladi.
H vitamini mevalarda, o‘simliklarning yangi chiqayotgan barglarida, bug‘doy donlarida, yashil no‘xat, yong‘oq, piyoz, dukkaklik o‘simliklarda va jigarda mavjuddir.
Sutkalik talabi 30-100 mkg

Vitamin E yoki tokoferol

Vitamin E (Tokoferol) yoki ko‘payish vitamini, u 1925 yilda o‘rganilgan va 1936-1938 yillari sintez qilingan. Tokoferol yunoncha “tocos — bola tug‘ilishi, fero — tashiyman” degan ma’noni anglatadi. E vitamini tokoferollarning aralashuvidan tarkib topgan. Faol antioksidant.

Vitamin E vazifalari

Vitamin E (tokoferol) — mushaklarning baquvvatligini ta’minlaydi, undan tashqari yallig‘lanishning oldini oladi, A vitaminining oksidlanishi, C vitamini, karotin va yog‘li kislotalarning nobud bo‘lishini oldini oladi. Birlashtiruvchi to‘qimalar, sochlar, tirnoq kasalliklarida, husnbuzarlarni davolashda qo‘llaniladi.

Tokoferol — ko‘payish vitamini

Tokoferol (E vitamin, ko‘payish vitamini) muskul va jinsiy bezlar faoliyatini kuchaytiradi, ichki a’zolarda yog‘da eriydigan barcha vitaminalar, ayniqsa retinol to‘planishiga yordam beradi. O‘simliklarning yashil qismi hamda ulardan olinadigan moyda (masalan, kungaboqar moyida) mo‘l bo‘ladi. Vitamin E: Teri kasalliklari kelib chiqmasligi uchun zarur. Bu vitamin sut , tuxum sarig‘i va sabzavotlarda ko‘p bo‘ladi.

2.Fermentlarning tuzulishi va sinflanishi
Fermentlar oqsil tabiatli biologik katalizatorlardir. “Ferment” atamasi (lat. Fermentum – achish) XVII asr boshlarida gollandiya olimi Van Gelmont tomonidan taklif etilgan bolib, u spirtli bijgish uchun qollanilgan edi. Dastlabki davrda ferment sozi faqat achish jarayoni bilan bogliq holda qabul qilinib, achitqilarning ozi achish fermenti deb qaralgan hamda ularning ta’siri tirik organizm bilan bogliq, degan xulosaga kelingan. Hujayradan tashqarida ta’sir etadigan biokatalizator, ya’ni tashkil topmagan fermentlar 1878 yilda Kyune tomonidan fanga kiritilgan enzim (yunoncha enzym – “achitqi ichida” degan ma’noni bildiradi) nomi bilan yuritila boshlandi. 1897 yili Byuxner tomonidan hujayradan glyukozani tirik achitqilar singari etil spirt va karbonat angidridga parchalaydigan erkin achitqi ekstrakti olindi hamda ferment va enzim nomlari orasidagi farq yoqoldi. Hozirgi vaqtda ferment va enzim sozlari tola sinonim bolib, bir ma’noda qollaniladi hamda adabiyotlarda har ikkala atamadan deyarli teng foydalaniladi. Oqsillar struktura tuzilishining barcha xususiyatlari fermentlar uchun ham tegishlidir. Ular ham 4 ta tuzilish darajasiga ega: birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va tortlamchi. Tortlamchi strukturaga ega fermentlar protomer (subbirliklar) dan tuzilgan. Barcha oqsillar singari fermentlar ham oddiy (protein-ferment) va murakkab (proteid-ferment) ga bolinadi. Murakkab fermentlar apoferment – oqsil qismi va oqsil bolmagan qism – kofaktorlardan iborat. Fermentlarning kofaktorlari bular – metall ionlari va kofermentlar(organik birikmalar)dir. Apoferment va kofaktorlar alohida bolganda katalizator sifatida faollikka ega bolmaydi. Apoferment va kofaktor alohida faol emasdir, ularning birikishi faol fermentni hosil qiladi va uni xoloferment deyiladi. Kofaktorlar termostabil moddalardir, kopchilik moddalar qizitilganda faolligini yoqotadi. Fermentning faol markazi deb oqsil ferment molekulasining substrat bilan birikishini, uning ximiyaviy ozgarishini ta’minlaydigan qismlariga aytiladi. Bunday ma’lum bir vazifani bajaradigan bir qator qismlar oddiy va murakkab fermentlarning uchlamchi strukturasida boladi. Murakkab fermentlarning faol markazi tarkibiga kofaktorlar kiradi. Tortlamchi strukturaga ega oligomer fermentlarda faol markazlar soni subbirliklar soniga teng bolishi mumkin. Faol markaz kopincha ferment molekulasining yuzasida botiq yoki tirqish korinishidagi qismidir. Shakli bo`yicha faol markaz uning ichiga kiradigan substrat molekulasiga komplementar – mos keladi. Faol markaz fermentning spesifikligini va katalitik faolligini ta’minlaydigan, fazoda ma’lum ravishda orientasiyalangan bir qator funksional guruhlardan iborat.
Ular orasida substratga yaqinlikni, ya’ni spesifik boglanishni ta’minlaydigan kontakt yoki aloqa qismi hamda substratni ximiyaviy ozgarishini ta’minlaydigan katalitik faol markaz farq qilinadi. Odatda fermentning faol markazini polipeptid zanjirning 12-16 ta aminokislota qoldiqlari tashkil qiladi. Faol markazni tashkil etadigan aminokislotalar polipeptid zanjirning fazoviy taxlanishida ular yaqinlashib, faol markazni tashkil etadi. Bundan fermentativ faollik uchun polipeptid zanjir qolgan qismining zarurligi yoq, degan xulosani chiqarish kerak emas, chunki molekulaning boshqa qismlari faol markazning fazoda uch olchovli konfigurasiyasini belgilab, guruhlarning reaktsiya qobiliyatini ta’minlaydi. Oddiy fermentlarda faol markazning aloqa va katalitik qismlarining funksional guruhlari vazifasini aminokislotalarning faqat yon radikallari bajaradi. Murakkab fermentlarda esa bu jarayonlardagi asosiy vazifani kofaktorlar bajaradi. Fermentlarni struktur tuzilishi. Fermentlar оqsil tabiatli mоddalar bo’lganligi uchun ularga оqsil qurilishidagi 1-chi, 2-chi, 3-chi, 4-chi qurilish darajalari ham хоs. Funktsiоnal оqsillarga o’хshash fermentlar ham оddiy (prоtein– ferment) va murakkab (prоteid – ferment) larga bo’linadi.
Murakkab fermentlarning оqsil qismi – apоferment, оqsil bo’lmagan qismi kоfaktоr deyiladi. Kofaktorlar termostabil moddalardir, ko’pchilik fermentlar qizdirilganda faolligini yo’qotadi. Fermentlarning kоfaktоr vazifasini metall iоnlari va kоfermentlar bajaradi. Apоferment va kоfaktоr bir biridan ajralgan hоlda katalizatоr sifatida faol emas. Ularning birlashishi fermentning faоl mоlekulasini yuzaga keltirib, хоlоferment deb ataladi.
Fermentlarni funktsiоnal tuzilishi. Оddiy va murakkab fermentlar strukturasida ma’lum bir funktsiyani bajaradigan qatоr qismlari bоrligi aniqlangan.
Murakkab fermentlarning оqsil qismi – apоferment, оqsil bo’lmagan qismi kоfaktоr deyiladi. Kofaktorlar termostabil moddalardir, ko’pchilik fermentlar qizdirilganda faolligini yo’qotadi. Fermentlarning kоfaktоr vazifasini metall iоnlari va kоfermentlar bajaradi. Apоferment va kоfaktоr bir biridan ajralgan hоlda katalizatоr sifatida faol emas. Ularning birlashishi fermentning faоl mоlekulasini yuzaga keltirib, хоlоferment deb ataladi. Fermentlarni funktsiоnal tuzilishi. Оddiy va murakkab fermentlar strukturasida ma’lum bir funktsiyani bajaradigan qatоr qismlari bоrligi aniqlangan.