2-lekciya: Go’sh kárxanalari ha’m Soyılatuǵın haywanlardı da’stlepki qayta islewdin’ tiykarg`ı texnologiyası ha’m gigienası Reje

Haywanlardı soyıw
Awıl xojalıǵı xayvonlari hám qusın suyish, gósh kárxanalarında qushxonalarda hám suyish punktlerinde ámelge asıriladı. Suyilgandan keyin xayvonlarni dáslepki qayta islew procesi, sanitariya -gigiyenik jixatidan tug'ri alıp barılıwı úlken áhmiyetke iye. Bul jumıslar tuwrı alıp barilmasa góshnin’ kurinishi shıraysızlasadı hám tavarlıq ma`nisi tómenlep, tez buz'ladı. Haywanlardı baslanǵısh qayta islew gósh kárxanaların, buyımlardı suyish hám soyılǵan maldıńlaw sexida ámelge asıriladı. Bul sex úlken quwatlı gósh kárxanalarında, gósh may sexları jaylasqan bınanıń ústki qabatlarında bolıp, sex jarıq úlken kólemli bálentligi 4, 5 m bolǵan zaldan ibarat. Kishi gósh kárxanaları hám de qushxonalarda tap sonday zal bolıp, gósh, may sexların janında jaylasadı.
Xayvonlar suyilgandan keyin tez hám jaqsı konsizlantirilsa bul jaqsı suyilgan esaplanadi.
Soyıw processinde jumısshılarǵa ziyan jetkizbewi ushın haywanlar xar qıylı usıllar menen ózini bilmeylantiriladi. Usılardı itibarǵa alınǵan túrde iri haywanlardı (buyım, at, túye hám shoshqalarni) soyıw eki qıylı izbe-iz processdi óz ishine aladı yaǵnıy : Ózini hushsizlantiriw hám qansızlantirish.
Haywanlardı hushsizlantiriw
Haywanlar nadurıs hushsizlantirilsa, geyde júregi urıwdan toqtap qaladı. Bul óz gezeginde dene degi qandıń shala aǵıwına sebep boladı. Haywanlardı hushsizlantirishda júrek iskerligin toqtatmay turıp, denesindegi qandı to'lig'icha oqizib alıwǵa erisiw zárúr.
Haywanlardı hushsizlantirishni bir neshe qıylı usılı ámeldegi:
Haywanlardı elektr tokı menen hushsizlandiriw
Bul usıl 1935-jılı Kaledin hám Dubovin tárepinen islep shıǵılǵan. Elektr tokı járdeminde bunday hushsizlantirishda haywanlardı organizminen júzimdiń ótiwi jabıq shınjırdaǵı sıyaqlı ámelge asıriladı. Elektr tokı tásirinde haywanlar elektronarkoz jaǵdayına túsip, bul jaǵday 3-5 minuta dawam etiwi múmkin. Qısqa múddetli elektr tokı júrekti jumısın jaqsılap, pútkil qan tamırlarınıń ulıwma tonusini kóteredi, bul bolsa óz gezeginde toqımalardan jaqsı qan shıǵıwın támiyinleydi. Nátiyjede bunday haywanlardıń qanı joqarı sapalı bolıp, olardan hár túrlı azıq-túlik hám dári dárman elementları tayarlaw múmkin. Haywanlardı hushsizlantirish, ushın soyıw sexinin’ kiriw qapında arnawlı bokslar úskenelenip, bul boksni uzınlıǵı 240 sm, 65-90 sm boladı. Boksnin’ keyingi hám qaptal diywallarınan biri kran járdeminde kóteriletuǵın boladı. Atap aytqanda Boku gósh kárxanasınıń usınısına kóre, elektr tokı haywandıń basınan, moynınan hám aldınǵı ayaqlarınan jiberiledi. Onıń ushın molni aldınǵı bólegi metall hám rezinadan ibarat elektronorkoz boksiga kiritiledi jáne onıń jelke bólegine elektr tokınıń nayzası tekiziladi.
Bul jaǵdayda elektr tokı haywan denesiniń tek aldınǵı bóleginen ótedi. Elektr tokınıń buyım organizminde tarqalıw kúshi hám tásir qılıw múddeti haywanlardıń fiziologikalıq jaǵdayına jasına hám iriligine baylanıslı.
Bir jasqa deyingi qaramallardı elektronorkoz usılında hushsizlantirish ushın júzimdi kernewi 70-90 volt, tásir qılıw múddeti 10 -12 sekund, úsh jastan asqan buyımlar ushın bolsa 100-120 volt, kúshi 1, 5 amper yamasa 200 volt, kúshi 1 amper bolıp, tásir qılıw múddeti 7-30 sekund boladı. Barlıq jas daǵı buyımlar ushın elektr tokın kúshi orta esapta 1-1, 5 amper bolıwı kerek. Bunday usıldan paydalanilganda 5-10% haywanlardı júregi elektr tokı tásirinde “paralich” bolıp, urıwdan toqtaydı, bul bolsa deneden qandı tolıq shıǵıp ketpewine alıp keledi. Atlardı hushsizlantirish ushın júzimdi kúshi 0, 75 amper, kernewi bolsa 110 volt bolıwı tasir múddeti 10 -25 sek bolıwı kerek.
Shoshqalar da elektr tokın tásirinde hushsizlantiriladi. Bunda birdey (postayanniy) júzimdi kernewi 80 volt bolǵan júzimdi qulaǵın arqasına nayza járdeminde tekkiziladi, pútkil tok bas mıy arqalı ótedi hám hushsizlanish júz boladı. Tok 5-10 s qóyıladı.
Elektr tokı tásirinde hushsizlangan haywan (buyım) boksnin’ ishine yiqiladi, keyininen boks ashıladı hám buyım soyıw hám soyılǵan maldıńlaw sexinin’ poli ústine túsedi. Bul jerde arqa ayaqları shınjır menen baylanisıp, qan oqizish relsine kóteriledi.
Shoshqalarni tok járdeminde hushsizlantirishni, boksni poli arqalı júzimdi shoshqalarni ayaqlarınan jiberiw usılı jaqsı nátiyje beredi. Bunda boksga 4-6 bas shoshqa haydaladi hám 8-10 s dawamında tok tasir etiledi.