2-ma’ruza : nerv tizimining fiziologiyasi va oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari reja

Orqa miya. Orqa miya kelib chiqishiga ko’ra markaziy nerv sistemasining qadimiy bo’limi hisoblanadi. Tashqi ko’rinishidan u ayrim umurtqalardan hosil bo’lgan mustahkam va ayni vaqtda egiluvchan g’ilofga joylashgan oldingi-orqa yo’nalishda yassilashgan silindrsimon tortmadir. Orqa miya umurtqa pog’onasidan kaltaroq, u uzunchoq miyadan boshlanib, birinchi ikkinchi bel umurtqalarida tugallanadi. U segment shaklida tuzilgan bo’lib, unda 8 ta bo’yin, 12 ta ko’krak, 5 ta bel, 5 ta dumg’aza va 1-2 ta dum segmentlari bor. Jami 32 ta segment bo’lib, ularning har biridan ikkita juftdan orqa miya nervlari chiqadi. Ular umurtqalarning har biriga mos keladi. Ular umurtqa pog’onasi kanali orasidagi teshik orqali o’tib, muskullar, paylar, bo’g’imlar, teri, organlar va to’qimalarga boradi. Orqa miyaning har bir segmenti muskullarning muayyan gruppasi, teri va boshqa organlarning ma’lum qismi uchun javobgar.
Orqa miyaning ko’ndalang kesmasida nerv hujayralari tanasining to’plamidan hosil bo’lgan kulrang modda va nerv tolalaridan hosil bo’lgan oq modda ajralib turadi. Orqa miyaning ko’krak bo’limi sathida vegetative nerv sistemasi markazlarining bir qismi bo’ladi. Kulrang moddaning oldingi shoxlarida harakat neyronlari jamlangan. Ularning nerv tolalari turli-tuman bo’lib yig’iladi, orqa miyadan chiqadi va oldingi ildizlar hosil qiladi. Sezuvchi neyronlarning tanasi orqa ildizlarning orqa miya tugunlarida, ya’ni orqa miyadan tashqarida bo’ladi. Oldingi va oprqa ildizlar birga qo’shilib va orqa miya nervi tarkibida skelet muskullariga boradi.
Orqa miya faoliyati bosh miyaning yuqorisida joylashgan bo’limlarning muvofiqlashgan ta’siriga talaygina darajada bo’ysunadi. Agar hayvonning orqa miyasi olib tashlansa, bu hol harakatlarining falajlanib qolishiga olib keladi, periferik nervlar atrofigauchraydi, kichrayadi, hayvon gavdasi va oyoq-qo’llari retseptorlaridan kelayotgan ta’sirni sezmaydi.




Bosh miya. Bosh miya umurtqali hayvonlar va odam markaziy nerv sistemasining oldingi bo’limidir. Bosh miya bo’limlarinid funksiyasi tufayli organizmni o’rab turgan muhit bilan o’zaro munosabatlari idora qilinadi, xulq-atvor reaksiyalari boshqariladi va barcha to’qimalar, organlar va ularning sistemalari ishi muvofiqlashtiriladi.
Bosh miya kalla suyagi bo’shlig’ida joylashgan bo’lib, unda miya o’ziga, limb sistemasi miyachadan tashkil topgan, evolyutsion jihatdan qadimiy qism va birmuncha kech vujudga kelgan tuzilma-bosh miya yarimsharlari yoki oxirgi farq qilinadi. Oxirgi miya uzunasiga ketgan egat bilan ikki qismga-so’galsiman tana, bitishma va gumbaz bilan birgalikda birikkan o’g va chap yarimsharlarga bo’linadi.
Miya o’zagi oraliq miya, o’rta miya, ko’prikcha, uzunchoq miya va miyachadan tashkil topgan. Miya o’zagi ichida retikulyar formatsiya nomini olgan to’psiman tuzilma bo’ladi.