2-Ma'ruza. Mavzu: O‘simliklarda suv almashinuvini fiziologiyasi Reja

Vakuoladagi suv. Suvning vakuoladagi miqdori 98% gacha bo‘lishi mumkin. Odatda vakuola hujayraning 50% qismini egallaydi. Ammo bu doimo ham o‘lmasdan ayrim hollarda bu ko‘rsatkich 5-95% atrofida bo‘lishi mumkin. O‘simliklarda vakuola oziq moddalarning, metabolitlarning va boshqa zarur moddalarning to‘planishi hamda tashiluviga xizmat qiladi.

Xloroplastlardagi suv. Ma’lumki, hujayra plastidalari uning boshqa organoidlari bilan o'zaro ta’sirda bo'lsada, ko'proq darajada erkin (avtonom)dir, ya’ni sitoplazma plastidalar uchun ularning ko'payishi, o'sishi va bir avloddan ikkinchi avlodga berilishida ichki muhit bo'lib xizmat qiladi. Xloroplastlarning avtonomligi ularning ikkita membranalardan iborat qobiq bilan o'ralganligi va o'ziga xos genomga ega ekanligi bilan ifodalanadi.

Tashqi muhitdan hujayraga suvning kirishi hujayraning kolloid va osmotik xususiyatlaridan kelib chiqadi. Masalan, quruq urug‘ tuproqdan suvni shimib bo‘rtadi, hajmi kattalashadi. Urug‘ mag‘zida zaxira moddalar, ya’ni oqsillar, kraxmal hamda yog’larning mavjudligi urug‘ning suvni katta kuch bilan tortishiga (~100MPa) olib keladi, natijada esa urug‘ qobig‘iyoriladi.

O‘simlik tanasida suv doimiy ravishda uzluksiz almashinib turadi va bu jarayonni suv rejimi deyiladi. U uch bosqichdan iborat: 1.Ildizlarning suv shimishi; 2. Shimilgan suvning o‘simlik tanasi bo‘ylab harakati va organlarga taqsimlanishi; 3. Suvning barglar orqali bug’lanishi, ya’ni transpiratsiyasi.

Suvning tuproqdan yutilishi. Tuproq ko‘p qavatli jism bo'lib asosan to‘rt qismdan ya’ni qattiq mineral zarrachalar, organik moddalar yoki gumus, tuproq eritmasi va tuproq havosi jamlamasidan iborat. Bularning birinchi ikkitasi tuproqning tuzilishini belgilasa, keying ikkitasi shu tuzilish oraliqlarini to‘ldirib turadi.Atmosferadan yog'ingarchilik tufayli tuproqga tushgan suv asta sekin harakat qilib tuproqning sizot suvlarigacha yetib boradi.

Tuproqning yuqori qatlamida qolgan suv ya’ni bog’langan suv, pastga qarab ketgan suv, ya’ni gravitasion suvningmiqdorlari avvalo tuproqning tiplariga va undagi g’ovaklaro‘lchamigabog’liqdir. Suvning tuproqlardagi sizish tezligiqumtuproqlardabiryilmobaynida 2-3 metr, taqir tuproqlarda esa 1-2 metr atrofida bo‘ladi. O‘simliklarning tuproqdan o‘zlashtirishi mumkin bo‘lgan suvning miqdori ularning nam sig’imlariga mosdir. Masalan, dala nam sig’imi o‘simliklar tomonidan eng yuqori ko‘rsatkichda foydalanilishi mumkin bo‘lgan suvning ta’rifidir.