2-ma’ruza: O’lchov vositalari. Reja

Graduirovka xarakteristikasi – o’lchov asbobining bosh va oxirgi 
o’lchash oraliqlari o’rtasidagi munosabati bilan aniqlanadi.
O’lchash diapozoni – ruxsat qilingan xatolik bilan o’lchash oralig’ini 
belgilaydi. 
O’lchash asbobini qo’llashning me’yoriy sharoitida o’lchashga ta’sir 
qiluvchi faktorlar nominal qiymatga ega bo’ladi. Masalan: me’yoriy xarorat t° 
20
0
S, ish xarorati t° esa
20±1
0
O’lchash asbobi sezgirligi-asbobning ko’rsatish 
farqini, shu farqni keltirib chiqargan o’lchamlar farqiga nisbati bilan baxolanadi. 
Masalan, agar 100mmli miqdorni o’lchashda ∆
x
=0,01mm o’zgarish asbob 
strelkasining ∆l=10mm o’zgarishiga olib kelsa, asbobning absolyut sezgirligi 
S=∆l /∆
x
=10/0,01=1000 bo’ladi. 
Uzunlik o’lchamlari me’yorlari: uzunlik o’lchamini hosil qilish uchun 
sanoat ishlab chiqarilishida shtrixli va tugal uzunlik me’yorlari qo’llaniladi. 
Shtrixli uzunlik me’yorlari namuna, lineyka, ruletka, hisob elementi mavjud shkala 
ko’rinishida bo’ladi. Yassi parallel tugal yuzali uzunlik me’yori to’plami po’lat va 
qattiq qotishmalardan tayyorlangan bo’lib parlellepiped ko’rinishidagi 100mm 
gacha uzunlikka ega bo’lgan plastina va brusoklar majmuasidan tashkil topgan 
bo’ladi. Bu plitalar yordamida o’lchamlari 0,00mm ga farqlanadigan keng o’lcham 
diapozoni oralig’idagi bloklarni hosil qilish mumkin.
Burchaklarning prizmatik me’yorlari mavjud bo’lib ular va ulardan 
yig’ilgan bloklar yordamida mexanizm, mashina va ularning detallarida mavjud 
burchaklar nazorat qilinadi. 
O’lchash vositalarining stabilligi vaqt bo’yicha metrologik ko’rsatkichlarini 
doimiyligi bilan baholanadi.

---

O’lchash asboblari ularning o’lchanuvchi ob’ekt bilan bo’ladigan 
munosabatiga qarab, kontaktli va kontaktsiz turlarga bo’linadi. Kontaktli o’lchash 
asboblarining muhim ko’rsatkichlaridan biri o’lchash kuchi. Bu kuch o’lchash 
asbobi bilan o’lchanadigan yuza o’rtasida hosil bo’ladi. 
O’lchash xatoligi-o’lchamning haqiqiy va o’lchash natijasida aniqlangan 
qiymatlari o’rtasidan iborat.