2-Mavzu: Ishlab chiqarish va texnologik jarayonlar. Texnologik jarayonlar tarkibi (operatsiya, o’rnatish, o’tish, yordamchi o’tish, ishchi yurish, yordamchi yurish, holat, harakat) to’g’risida asosiy tushunchalar

1. Ommaviy (ko’plab) ishlab chiqarish va uning tavsifi 
Buyumlarni katta hajmda chiqarishni tavsiflovchi, uzoq muddatda uzluksiz 
tayyorlanishini yoki taьmirlanishini ta’minlovchi ishlab chiqarishga ommaviy 
(ko’plab) ishlab chiqarish deb aytiladi. Ommaviy ishlab chiqarishning asosiy 
tavsiflaridan biri, bu bitta ishchiga bitta amalni bajarishni uzoq muddatga bog’lab 
qo’yilganligidadir. 
Ommaviy ishlab chiqarishda amallar bog’lanish koeffisienti К
bk
= 1 ga 
yaqin bo’ladi. Ommaviy ishlab chiqarish undan tashqari quyidagi o’ziga xos 
xususiyatlarga ega: asbob-uskunalarning joylashishi, amallar bajarilishining ketma-
ketligiga qarab joylashtiriladi; yuqori unumdorlikga ega bo’lgan asbob-uskunalar, 
maxsus dastgohlar, keskich asboblar va moslamalar qo’llaniladi; tanavorlarni 
potokli liniyalar bo’ylab o’tkazish uchun transport vositalaridan va konveyerlardan 
keng foydalaniladi; texnik nazorat qilishni mexanizasiyalash va avtomatlashtirish 
va boshqalar. Detallarning talab etilgan o’lcham aniqligi avtomatik ravishda 
sozlangan dastgohlarda olinadi. 
Ommaviy ishlab chiqarishda tanavorlarni shakllari ishchi chizmada berilgan 
detal shakli va o’lchamlariga juda ham yaqin qilib, yuqori unumdorlikka ega 
bo’lgan tanavorlar olish usullaridan foydalaniladi. 

---

Tanavorlar ishlanuvchi yuzalariga talabga mos ravishda mexanik ishlov 
berish uchun qo’shimlar qoldiriladi, ishlov berilmaydigan yuzalari esa ko’pincha 
tanavor olish usullaridan kelib chiqqanligicha qoldiriladi. Ishchilarning malakasi 
seriyali ishlab chiqarishga qaraganda ham past bo’ladi, chunki u, oylab-yillab 
takrorlanuvchi bitta amalni bajaradi, biroq ommaviy ishlab chiqarishda ko’pincha 
yuqori malakali sozlovchi-ishchilar, texnik-injener operatorlar ishlaydilar. 
Ommaviq ishlab chiqarishlarda tehnologik xujjatlar mukammal ishlab 
chiqiladi, tehnik meyorlar esa batafsil hisoblanib aloxida sinab ko’rilgandan 
keyingina amaliyotga tatbiq qilinadi.