2-mavzu: Milliy dinlar. Reja: Yahudiylik dininig yuzaga kelishi va ta’limoti. Markaziy osiyoda yahudiylik

Konfutsiychilik. Bu oqim qadimga Xitoyda yeramizdan avvalgi VI-V 
asrlarda paydo bo‟lgan. Keyinchalik diniy mazmun kasb etgan bu ta‟limotga 
ma‟rifatparvar Konfutsiy (Kun-Szi, 551-479 yillar) asos solgan. 
Konfutsiychilik ta‟limotida dunyoqarash masalalariga emas, balki ijtimoiy 
axloq muammolariga ko‟proq o‟rin berilgan. Unda "axloqli kishi" bo‟lish, 
donishmandlardan ta‟lim olish haqidagi goyalar ilgari suriladi. Bu ta‟limotga ko‟ra 
jamiyatda hukm surgan "jen" insonparvarlikka rioya qilmog„i lozim. Bu esa 
kamtarlik, onglilik, vazminlik, mehribonlik, odillik, saxiylikdan iborat. Inson "jen" 
qonunini o‟zlashtirish uchun jamiyatda tutgan o‟rniga qarab "li" me‟yorlarini 
bajarishi talab etiladi. An‟analar, urf-odatlar shunga muvofiq belgilanadi. Past 
talaba xalqning "axloqiy ulug„" boshliqlarga itoat qilishi zarurligi shu bilan 
oqlangan. 
Konfutsiychilikda kishilarni yuqori va quyi talabalarga ajratishda ularning 
boyligi yoki ijtimoiy kelib chiqishi asosiy rol‟ o‟ynamagan, balki bunda yuksak 
axloqiy fazilatning xizmati katta deb hisoblangan. Biroq bu hukmron va qaram 
talabalarga ajratShni butunlay inkor etiladi, degan gap emas. Konfutsiyning 
fikricha, talabalarga ajratish tartibi eski an‟analarga asoslanishi va uni davlat 
boshqarishi lozim. Nomlarning to‟g„rilanishi, Chjen-min siyosati bu tartiblarni 
amalga oshirish quroli qilib belgilangan. Chjen-min siyosati bo‟yicha hamma narsa 
va hodisalar o‟z ismiga mos kelishi kerak. Ana shunda hamma o‟z huquqi va 
majburiyatini biladi. 
Eramizning boshida konfutsiychilikka diniy g„oyalar kiritilgan va u diniy 
ta‟limot sifatida talqin qilina boshlangan. Konfutsiyning qabri yoniga ko‟plab 
ibodatxonalar qurilgan, unga qurbonliklar qilina boshlangan. Shu tarika Konfutsiy 
xudo darajasiga ko‟tarila boshlagan. XX asr boshlariga kelib, Konfutsiy sharafiga 
qurilgan ibodatxonalar soni tobora ko‟paya bordi. 
Konfutsiychilikda oliy ilohiy kuch osmon hisoblanib, Xitoy hukmroni esa 
xudolar bilan insonlar o‟rtasidagi vositachi, "osmon o‟g„li", deb talqin qilina 
boshlagan. Xitoy imperatorlarini hatto xudo darajasiga ko‟tarishgacha borib 
yetilgan. 
Konfutsiychilikda ajdodlarga va ruhlarga sig„inish muhim o‟rin egallaydi. 
Shu boisdan qurbonlik qilish, tug„ilish, oila qurish, dafn va boshqa marosimlar 
tantanali rejimda o‟tkaziladi. Bularni davlat hokimlari, oila yoki urug„ boshliqlari 
boshqaradilar. 
Konfutsiychilikda koxinlar bo‟lmagan, dastlabki davrlarda hech qanday 
sistemali ta‟limot ham bo‟lmagan. Keyinchalik bu ta‟limotlar yaratilib, 13 ta 
kitobda, sharhi esa 40 jilddan iborat kitobda bayon qilingan. Bularning eng 

---

ahamiyatli qismi 9 ta kitobdan iborat. Bular: "Sishu" (To‟rt kitob) va "Utszin" 
(Besh kitob)dir. Bu qonunlar ham diniy "muqaddas", ham dunyoviy donishmandlik 
manbai hisoblanadi. 
Konfutsiychilik tarafdorlari diniy kitoblardagi ta‟limotga qat‟iy rioya 
qiladilar; bu ta‟limot mavjud tuzumning yengilmasligini targ„ib qilganligi uchun 
Xitoy feodalizmining asosiy mafkurasi bo‟lib qolgan.