2-mavzu. Qizil suvo`tlar bo`limi – Rhodophyta. Yashil suvo`tlarbo`limi – Chlorophyta

Kompsopogonlar - Compsopogonales tartibi 
Bu tartibga mansub suvo‘tlarda tallom geterotrixal, ko‘pqatotii, shoxlangan. 
Iplari bir qatorli o‘rta va mayda hujayrali po‘stloqqa tabaqalashgan. Xloroplsatlari 
parietal, tasma shaklida, pirenoidlarsiz. K o‘payishi jinssiz monosporalar yordamida 
amalga oshadi. Vakillari birikib o‘sadi. Chuchuq suvlarda, qisman sho‘rtob havzalarda, 
akvariumlar, basseynlar, oranjeriyalarning suvlarida ham uchraydi. Compsopogom 
tarmoqlangan, substratga birikkan, bo‘yi birnecha santimetrga yetadigan havorang, 
ko‘k-yashil, sapsariq ranglardagi buta ko‘rinishiga ega. Vertikal iplari o‘sishining 
dastlabki davrida birqatorli, keyin ko‘pqatorliga aylanadi, birqatorli markaziy va 
po'stloqga tabaqalashadi. K o‘payish davrida monosporangiy tallomning asosiy 
hujayralaridan ajraladi. Ularda bittadan monospora hosil boMadi, u sporangiy 
devoridagi yirtiqdan tashqariga chiqib unadi va yangi tallomni hosil qiladi. Bangiofitsa 
Bangiophyceae sinfi Sinf Bangia turkumi bilan (Daniyalik botanik Nils Bang sharafiga) 

---

nomlangan. Sinf bittagina bangiyalar - Bangiales tartibidan iborat holos. Ikki yoki uch 
bosqichli geteromorf hayotiy davrali ko‘phujayrali qizil suvo‘tlar. Gametofitlari yirik, 
dastlab bir qator keyin ko‘pqator hujayralardan yoki diffuz tarzda o‘sadigan yassiyaproq 
tuzilishli. Karposporangiy va spermatagiylar bir joyda hosil boMadi. Sporofitlari 
ipsimon, apikal o ‘sadi. Golji apparati endoplazmatik to‘r va mitoxondriyalar bilan 
bogMangan. Gametofitning xloroplastlari hujayraning o ‘rtasida joylashgan, 
yulduzsimon tuzilishli pirenoidi bor. Sporofitda xloroplastlar tasmasimon, uni oMovchi 
tilakoidli, parietal joylashgan. 297 Sinfga mansub suvo'tlarnmg barchasi dengizlarda 
tarqalgan, faqat Bangta chuchuk suvlarda ham uchraydi. Ushbu tartib monafilitik va 
florideyaJar bilan uzviy bog‘langan. Porphyra turkumi tallomi yupqa, k o ‘pincha 
yaltiroq qirrali tekis yoki buklamali yassiyaproq (plastinka) ko'rinishida. Yassiyaproq 
tallomning asosida kalta tanachasi bor. Tallomning shakli enli tasmadan 
doirasimongacha, urn rangi pushtining turli ko‘rinishlarida bo‘lishi mumkin. 
Porphyralar Yilning qish davrida vegetativ hujayralar spermatangiylarga aylanadi. 
Ularda 64-128 erkak gameta-spermatsiylar hosil bo‘ladi, ular bo‘kishi (jelatinlanishi) 
hisobiga tashqariga chiqadi. Sperma298 tsiylarda yirik yadro va reduktsiyalangan 
xloroplast mavjud. Spermatsitlar karpogonga suv oqimi bilan keladi. . Karpogon tashqi 
ko'rinishidan vegetativ hujayralarga o ‘xshaydi, ulardan kichkina o Lsimtasi borligi 
bilan farqlanadi xolos. Spennatsiy karpogonga birikkanidan keyin po‘st bilan o ‘raladi 
va borlig‘ini kanal orqali karpogonga q o ‘yadi. U rug‘lanish sodir bo‘lganidan keyin 
kaipogonning diploid borlig‘i 4,8,16 va 32 diploid karposporalarga bo‘linadi. Ular 
karpogon devori yemirilganidan keyin tashqariga chiqadi. Karpospora unib 
tarmoqlangan ip tallomni hosil qiladi. Bu bosqichda konxospora deb ataladigan maxsus 
tipdagi monosporalarni hosil qiladi. Konxosporalar ipni yonida bir qator joylashgan 
konxosporangiylarda hosil boMadi. Manashu konxosporangiylardan porfiraning 
yassiyaproq tuzilishli tallomi hosil boMadi. Konxospora unayotganda reduktsion 
boMinish ro‘y beradi shu boisdan yuzaga kelayotgan tailom gaploid. Porfira yosh 
davrida monosporalar hosil qilib vegetativ tarzda ko‘payadi. Monosporalar parfira 

---

tallomini yuqorigi yuzasida hosil boMadi. Porfirada jinsiy ko‘payish ro‘y bermaydi. 
Porfiraning 70 ga yaqin turlari malum. Ularda P.ezoensis turi maxsus ko‘paytirilib 
ovqat sifatida istemol qilinadi. Porfirani oziqlik qimmati tarkibidagi ancha yod, 
vitaminlardan V va S, minerallaming hamda 20-25% miqdorda (quruq modda hisobiga) 
oqsillar mavjud. Porfirani Yaponiyada XVII asming oxiridan beri ko‘paytiriladi, har yili 
350 ming tonnaga yaqin maxsulot olinadi. Parfirani yetishtirishda 3000 dan ortiqroq 
kishilar ishtirok etib har yili 2,5 mldr AQSh dollari hisobida baholanadi. 
Rodimeniofitsalar - Rhodymeniophyceae (florida) (Florideophyceae) sinfi Sinf 
Rhodymenia (grek. rhodon - pushti, hymen - membrana) turkumi bilan nomlangan. 
Apikal o‘sadigan hujayralari teshik bogMamlari bilan bogMangan, hayotiy davrida 
asosan uch gametofit, gominokarp (karposporafit) va tetrasporafit bosqichli qizil 
suvoM. 
Reproduktiv 
hujayralari 
yani 
tetrasporangiylar, 
monosporangiylar, 
spermatangiylar, karposporangiylar odatda terminal (tallomni 299 uchida) voki ipning 
yonboshida joylashgan. Trixogana karpogon terminal yoki lateral, gonimokarp 
(karposporafil) 
bcvosita 
karpogondan 
rivojlanadi. 
SSU 
- 
RNA 
genlarida 
nukleotidlarning 
joylanishini 
oYganilganda 
flondalarni 
to‘rtta 
yo'nalishda 
rivojlanganligi aniqlangan. Birinchi yo'nalish yakka Hildenbrandiales tartibi (ularda 
jinsiy rivojlanish yo‘q). Ikkinchi yo‘nalish monofilik 10 tartibdan iborat. Uchinchi 
yo‘nalish Ahnteltiales va Pihiellales tartiblaridan iborat. T o‘rtinchi yo‘nalish 
yuksakdarajada tuzilgan qolgan barcha qizil suvo‘t!ami jamlagan. Gildenbrandiyalar - 
Hildenbrandiophycidae kenja sinfi Gildenbrandiyalar - Hildenbrandiales tartibi Bu 
tartibning suvo‘tlari Cryptonemiales tartibida oila sifatida qaralgan. Biroq bir qator 
belgilari - jinsiy ko‘payishni yo‘qligi tetrasporani hosil qilishidagi o'ziga xoslik 
(kengaygan kontseptakullarda) ularni alohida tartib sifatida qabul qilishga asos bo‘lgan. 
Floridalar 
orasida 
eng 
sodda 
tuzilishlisi 
deb 
hisoblanadi. 
Hildenbrandia 
psevdoparenximatoz tallomli, u toshlar va shu kabi substratlarga birikadi. Chuchuk 
suvlar va dengizlarda tarqalgan. Chuchuk suvlarda tarqalganlari tetrasporalar hosil 

---

qilmaydi, ko'payishni disksimon “gemmalar” deb nomlanadigan hosilalar yordamida 
amalga oshadi.