2-mavzu: Shaxs rivojlanishining umumiy qonunlari, uning tashxisi toʻgʻrisida gʻoyalar Tayanch ibora va atamalar

ana’naviy – oila va yaqin muhit orqali oʻquvchilarni ijtimoiy faollikka jalb etish, faoliyat va muloqotda maqbul shart-sharoitlarni yaratish;
institutsional – ijtimoiy institutlar va ta’lim muassasalari tomonidan oʻquvchilarning rivojlanishi uchun zaruriy shart-sharoit va imkoniyatlarni yaratish;
shaxslararo – oʻquvchilarni ijtimoiy aloqalar tizimiga jalb etish, ularda muloqotmandlik malakalarini rivojlantirish;
refleksiv – oʻz-oʻzini anglash, oʻz-oʻzini baholash, oʻz-oʻzini loyihalashni pedagogik qoʻllab-quvvatlash orqali individual ongni taraqqiy ettirish.
Oʻquvchilarni ijtimoiylashtirishning muhim sharti ularda ijtimoiy kompetentlikni qaror toptirishdir. Ijtimoiy kompetentlik insondan ijtimoiy vaziyatlarga yoʻnalganlik va boshqarish qobiliyatini talab etuvchi boshqa kishilar bilan kommunikatsiyani yoʻlga qoʻyishda oʻz ifodasini topadi. Ijtimoiy kompetentlikning asosiy funksiyalariga moslashuv, ijtimoiy orientatsiya, shaxs integratsiyasi va umumijtimoiy tajriba kabilar kiradi.

Ijtimoiy tajriba oʻquvchilarni ijtimoiylashtirishning integral natijaviy tavsifini oʻzida aks ettirib, faoliyatga yoʻnaltirilgan va aksiologik yondashuvlarga asoslanishni talab etadi.

Faoliyatga yoʻnaltirilgan yondashuv nuqtai nazaridan ijtimoiy tajriba oʻquvchining boshqa kishilar, atrof-muhit bilan oʻzaro harakati natijasida yuzaga keluvchi ma’naviy-axloqiy qadriyatlar va ustanovkalar yigʻindisini oʻzida aks ettiradi. Ana shu sababli shaxsda oʻz-oʻzini tashkillashtirish va oʻz-oʻzini korreksiyalash madaniyatini shakllantirishga yoʻnaltirilgan “oʻz-oʻzini boshqarish tajribasi”ni ijtimoiy tajribaning komponenti sifatida qarash maqsadga muvofiqdir. Oʻz-oʻzini boshqarish tajribasini shakllantirishning asosiy ijtimoiy sohalari sifatida individni subyekt-subyekt munosabatlariga jalb etish; subyektda tashabbuskorlikni shakllantirish; hayotiy faoliyat jarayonida oʻz-oʻzini tashkillashning universal namunalarini qabul qilish kabilarni kiritish mumkin.

Aksiologik yondashuv nuqtai nazaridan shaxsda ijtimoiy tajribani shakllantirish ikkita oʻzaro aloqador yoʻnalishda amalga oshadi. Birinchidan, inson hayotining mazmuni, shaxslararo munosabatda ma’naviy-axloqiy me’yor va qoidalar sifatida individda qadriyatga yoʻnaltirilgan orientatsiyani shakllantirish, ikkinchi tomondan shaxsiy nuqtai nazardan yuqori mavqega ega oʻz-oʻzini boshqarishda aks etuvchi oʻzaro birgalikdagi faoliyat jarayonidagi xatti-harakatlar, ijtimoiy va hayotiy ahamiyat kasb etuvchi xulq-atvor me’yorlarini oʻzlashtirish bilan bogʻliqlikni oʻzida aks ettiradi.
Oʻquvchilarni oʻz-oʻzini boshqarishga yoʻnaltirish pedagogik hodisa sifatida shaxs salohiyatini rivojlantirish bilan bogʻliq intellektual, emotsional-hissiy va faoliyatga yoʻnaltirilgan sohalar uygʻunligini talab etadi hamda oʻquvchilarning ijodiy qobiliyatlarini yuqori darajada rivojlantirish asosida ijtimoiy faolligini oshirishga xizmat qiladi.
Oʻquvchilarning ijtimoiy tajribani oʻzlashtirishi ijtimoiy moslashuv (ijtimoiy vaziyatlarda oʻzining rolini aniqlay olish, vaziyatga moslashuvchanlik va safarbarlik), loyihaviy (ijtimoiy faoliyat jarayonida oʻz-oʻzini anglash, individual xulq-atvor strategiyalarini tanlay olish, interiorizatsiya (ijtimoiy faoliyatning asosiy me’yorlarini qabul qilish va faoliyatda namoyon etish) kabi bosqichlarda amalga oshirilishi lozim.