2-mavzu. Yer to’G’risida umumiy tushunchalar. Reja: Yerning umumiy tavsifi. Yerning tashqi qobiqlari

Yerning tashqi qobiqlari atmosfera, gidrosfera va biosferadan iborat bo‘lib, 
ular yer po‘sti shakllanishida muhim o‘rinni egallaydi. Bu qobiqlar bir-biri bilan 
doimo o‘zaro aloqadorlikda bo‘lib, Yerning qattiq qobig‘i bilan materiya va 
energiya almashinuvida faol ishtirok etadi. 
Atmosfera - yerning gazsimon havo qatlamidir. Atmosfera massasining 
ko‘pgina qismi (90%) 16 km li oraliqda joylashgan. Atmosfera uch qismdan: 
troposfera, stratosfera va ionosferalardan tashkil topgan (20-rasm). 
19-rasm. Yer sharining fazodan ko‘rinishi. 

---

Troposfera – atmosfera moddasining aksariyat qismini (80%) tashkil etib, 
qalinligi 8-12 km ga, ekvatorda esa 17 km ga teng, havo harorati bir xilda emas. 
Stratosfera - 50-55 km gacha bo‘lib, harorati yuqori, uning tarkibida tirik 
organizmlar faoliyatida o‘ta muhim o‘rinni egallaydigan ozon qatlami (25-30 km) 
joylashgan. 
Ionosfera - mezosfera, termo-sfera, ekzosferalarga bo‘linadi. Harorati juda 
yuqori (2000°S) bo‘lib, unda havo ultrabinafsha nurlar ta’sirida ionlashgan 
holatdadir. Atmosferaning yuqori chegarasi 1300 km. gacha boradi. Undan yuqori 
qismi-ning tarkibi sayyora-lararo bo‘shliq tarki-biga yaqindir. 
Atmosferaning 
asosiy 
kismi 
azot, 
kislorod, 
argon 
va 
ugleroddan tashkil topib, 
ular 
quruq 
havoning 
99,9% ga teng. 
Yer 
yuzasidagi 
jarayonlarga katta ta’sir 
etadigan 
atmosferaning 
tarkibiy 
qismi 
namlik 
hisoblanadi. 
Atmosferadagi 
havo 
massasi 
doimo 
harakatda 
bo‘lib, Yer 
yuzasining 
turli 
qismlaridagi haroratning 
tekis taqsimlanmasligiga 
sababchi 
bo‘ladi. 
Atmosferaning troposfera 
qobig‘ida 
kechadigan 
ko‘pgina tabiiy hodisalar 
ob-havo va iqlimni yuzaga 
keltiradi. 
Ob-havo - atmosferaning tabiiy holati bo‘lib, shamol, harorat, bosim va 
namlik bilan belgilanadi. Bu xususiyatlarning ma’lum tabiiy-geografik sharoitdagi 
ko‘p yillik holati iqlimni tashkil etadi. 
Iqlim yuqori namgarchilikka va haroratga ega bo‘lgan gumid (tropiklar), 
yuqori haroratli, quruq arid (cho‘l va sahrolar) va sovuq haroratli, nam nival (baland 
tog‘liklar va qutb zonalari) mintaqalardan tashkil topgan.