2. P. R. 01imxo‘jayeva —

57- rasm. Tripanosomalar.
A—Trypanosoma gambiense; В—Trypanosoma eguiperdum;
D—Trypanosoma levisi.
1—pellikula; 2—scitoplazma; 3—yadro; 4—xivchin; 5—blefaroplast;

6. 
   bazal tanacha; 7—to‘lqinlanuvchi membrana.
   

Profilaktikasi. Shaxsiy choralar — dorilarni ichish, umumiuy choralar — se-se pashshalarini yo‘qot.ish, ular ko‘payadigan joylar, chakalakzorlarni tozalash.
Mashg‘ulotning maqsadi.
Parazit hayot kechiruvchi sarkodalilar, xivchinlilarning hayot sikli, yuqish yo‘llari, patogen ta’siri, ularning laboratoriya tashhisi va profilaktikasi choralarini o'rganish.
Talabalarning mustaqil tayyorlanishi uchun topshiriqlar.

1. 
   Mavzuni o‘rganing, quyidagi savollarga javob toping:
   

1. 
   Sodda hayvonlar tipining xarakterli belgilari, klassifikatsiyasi.
   
2. 
   Sarkodalilarning xarakterli xususiyatlari.
   
3. 
   Dizenteriya amyobasining tuzilishi rivojlanish sikli.
   
4. 
   Simptomsiz sista tashuvchilikning mohiyati va ahamiyati.
   
5. 
   Amyobiazning yuqish yo'llari, laboratoriya diagnostikasi va oldini olish choralari.
   
6. 
   Xivchinlilar sinfining xarakterli belgilari.
   
7. 
   Leyshmaniyaning tuzilishi va taraqqiyot sikli.
   
8. 
   Asosiy va oraliq xo'jayin haqida tushuncha.
   
9. 
   Leyshmaiozning yuqish yo‘llari, laboratoriya diagnostikasi, profilaktikasi.
   
10. 
    Transmissiv va tabiiy-manbali kasalliklar haqida tushunchalar.
    
11. 
    Tripanosonianing tuzilishi, taraqqiyot sikli, yuqish yo‘llari.
    
12. 
    Tripanosomozning laboratoriyada aniqlanishi, profilaktikasi. II. Vaziyatga oid masalalarni yeching va test topshiriqlarini
    

bajaring.
O‘quv jihozlari.
Mavzu bo‘yicha jadvallar, mantiqiy sxemalar, slaydlar, mikropreparatlar, o'quv videofilmlari, diaproektor, kodoskop, mikroskoplar.
Mashg‘ulot rejasi.
Sarkodalilar va xivchinlarning parazit turlari, hayot sikli, patogen ta’siri, yuqish yo‘llari, laboratoriya tashhisi va profilaktikasi muhokama qilingandan keyin slaydlar va mikropreparatlar o‘rganiladi. Mazkur turlarga oid videofilmlar namoyish etiladi. Talabalar albomga dizenteriya amyobasining shakllarini, dizenteriya amyobasi va ichak amyobasi sistalarini, leyshmaniyalarning xivchinli va xivchinsiz shakllarini, tripanosonianing tuzilishini chizadilar. Keyin vaziyatga doir masalalar yechiladi, test topshiriqlari bajariladi. Mashg‘ulotning yakunlovchi qismida vazifalar bajarilishi tekshiriladi, talabalar bilimi baholanadi va keyingi mashg'ulot uchun topshiriqlar beriladi.
Vaziyatga doir masalalar.

1. 
   Qizilqumda gaz konlarini tekshirish uchun 2 oy mobaynida ishlagan ishchilarda tanasining ochiq joylarida qiyin tuzaladigan yaralar paydo bo‘ldi. Bu kasallikning mohiyati, kelib chiqishi to‘g‘risida nima deya olasiz?
   
2. 
   Ekvatorial Afrikada ishlab kelgan shaxsda uyqusirash, holsizlik bosh og‘rig‘i kabi kasallik alomatlari paydo bo'lib, tobora kuchayib bordi. Bu kasallik to‘g‘risida nimalarni bilasiz? Boshqalarga ham yuqishi mumkinmi?
   
3. 
   Qon va shilliq aralash ilfii ketayotgan shaxsda axlati tekshirilganida eritrofaglar aniqlanadi? Bunday kasallarda sistalarni ham topish mumkinmi? Javobingizni isbotlang.
   
4. 
   Oshxona ishchilari tibbiy ko'rikdan o'Lkazilib, axlatlari tekshi- rilganda 8 yadroli sistalar aniqlan
5. 
   Ba’zi mamlakatlarda aholisi ilgari bolalari, qizlarining tanasida kiyim tagida ko'rinmaydignn joylarini iskabtoparlarga ataylab chaqtirishgan. Bu odatning mohiyatini tushuntirib bera olasizmi?
   

Test topshiriqlari.
1. Dizenteriya amyobaslning yirik vegetativ shakli:

1. 
   Yo‘g‘on ichak bo‘shlig‘ida yashaydi. 2. Kasallik qo'zg'atmaydi. 3. Kasallik qo‘zg‘atadi. 4. Sistaga aylanadi. 5. Bakteriyalar bilan ovqatlanadi. 6. Eritrotsitlar bilan ovqatlanadi. 7. Ichak devorida yashaydi.
   

A. 1,5, 6. B. 2, 5,7. D. 1,2, 4, 5. E. 1, 6. F. 3, 6.

2. 
   Leyshmaniyalarning xarakterli belgisi (noto‘g‘ri javobni aniqlang ):
   

A. Hayot sikli xo‘jayin ahnashtirmasdan kechadi. B. Leyshmanial shakli odamda va sutehmizuvchilarda yashaydi. D. Leptomonad shakli iskabtoparda yashaydi. E. Leyshmaniozlar tabiiy-manbali kasalliklarga kiradi. F. Leyshmaniozlar transmissiv kasalliklarga kiradi.

3. 
   Teri leyshmaniozida (noto‘g‘ri javobni ko'rsating):
   

A. Asosan bolalar kasallanadi. B. Tananing ochiq joylarida yaralar hosil bo'ladi. D. Odam kasallik tarqalishida katta ahamiyatga ega emas. E. Anemiya rivojlanmaydi. F. Jigar va taloq kattalashmaydi.

4. 
   Dizenteriya amyobasining tashuvchilari:
   

A. Chivinlar, burgalar. B. Bitlar, qandalalar. D. Pashshalar, suvaraklar. E. Iskabtoparlar; F. Amyobaning tashuvchilari bo‘lmaydi.

5. 
   Dizenteriya amyobasining kichik vegetativ shakli (noto‘g‘ri javobni ko'rsating):
   

A. Kasallik qo‘zg‘atadi. B. Yo‘g‘on ichak bo‘shlig‘ida yashaydi. D. Sistaga aylanadi. E. Bakteriyalar bilan ovqatlanadi. F. Parazitning asosiy shakli hisoblanadi.

6. 
   Dizenteriya amyobasining to'qima shakli (noto‘g‘ri javobni aniqlang ):
   

A. Yo‘g‘on ichak shilliq pardasida yashaydi. B. Parazitning asosiy shakli hisoblanadi. D. Qon oqishiga sabab bo'ladi. E. Yirik vegetativ shakldan farqlanadi. F. Sistaga aylanmaydi.

7. 
   Tabiiy-manbali transmissiv kasallik:
   

A. Lamblioz. B. Tripanosomoz. D. Protozooz. E. Bezgak. F. Amyobiaz.

8. 
   Leyshmanioz profilaktikasida noto‘g‘ri javobni ko'rsating:
   

A. Chivinlar chaqishidan individual himoyalanish. B. Rezer- vuarlarni yo'qotish. D. Tashuvchilarga qarshi kurash. E. Madaniy- oqartuv ishlari. F. Kasallarni davolash.

9. 
   Dizenteriya amyobasining invazion shakli:
   

A. To'qima shakli. B. Kichik vegetativ shakli. D. Yirik vegetativ shakli. E. 4 yadroli sista. F. 2 yadroli sista.

10. 
    Antropozoonozlar:
    

A. Faqat hayvonlarda uchraydigan kasalliklar. B. Odamlarga ham, hayvonlarga ham mavzu yuqishi mumkin bo‘lgan kasalliklar. D. Faqat odamlarda uchraydigan kasalliklar. E. Faqat odamlardan hayvonlarga yuqadi. F. Faqat tashuvchilar orqali yuqadi.

28. 
    . ICHAK TRIXOMONADASI
    (TRICHOMONAS HOMINIS, S.INTESTINALIS)
    

Tip: Protozoa — Sodda hayvonlar.
Sinf: Flagellata — Hivchinlilar.
Tur 1: Trichomonas intestinalis — Trixomonada. Ichak trihomonozi qo‘zg‘atuvchisi.
Tur 2: Trichomonas vaginalis — Qin trixomonadasi, qin Irixomonozi qo‘zg‘atuvchisi.
Tur 3: Lamblia intestinalis — Lamblya, lamblioz qo‘zg‘atuvchisi.
Sinf: Ciliata — Kipriklilar.
Tur.'Balantidium coli — Ichak balandidiyasi, balantidioz qo‘zg‘atuvchisi.
Mavzuning mazmuni.
Trixomonadalar (Trichomonadidae) oilasi.
Ichak trixomonadasi (Trichomonas hominis, s. intestinalis) — ichak trixomonozi qo‘zg‘atuvchisi..
Xo‘jayin organizmida joylashishi. Yo*g‘on ichakda yashaydi.
Geografik tarqalishi. Parazit InimniH joyda tarqalgan. Trixo- monoz antroponozlar guruhiga kiradigan kasallik.
Morfologiyasi. Noksimon uliaklga ega, o‘lchami 5-15 mkm. I yndrosi, 3 4 xivchini, to‘lqin- hiDtivchi membranasi, tayanch o'zngi va sitostomi (hujayra og‘izi) inavjud (58- rasm).
llayot sikli. Jinssiz usulda ko‘payadi. Asosan vegetativ shakli uchraydi. Sistalar, hosil qilishi mumkin. Odamga alimentar usul­da, ifloslangan suv, mevalar, sabza- votlar orqali o‘tadi.
Patogen ta’siri. Organizmga patogen ta’siri to‘liq aniqlanmagan.
Laboratoriya tashhisi. Axlatda 6 vegetativ shakllarini mikroskopik tekshirish asosida tashhis qo’yiladi.
Profilaktikasi. Shaxsiy va jamoat profilaktikasi choralari boshqa ichak invaziyalardagi kabi amalga oshiriladi.
Urogenital trixomonada (Trichomonas vaginalis)