2. Pensiya jamg‟armasi mablag‟larini boshqarish amaliyoti O„zbekistonda pensiya tizimini boshqarishning amaldagi holati tahlili

2. Pensiya jamg‟armasi mablag‟larini boshqarish amaliyoti
Pensiya jamg‗armasining shahar va tuman bo‗limlari pensiyalar hamda boshqa to‗lovlarni to‗liq hajmda moliyalashtirish va to‗lanishini tashkil qiladi, ular bo‗yicha hisob va hisobotni yuritadi. Pensiyalar tayinlanishi va qayta hisoblab chiqilishini tizimli asosda doimiy tahlil qilish va monitoringini olib borish, fuqarolarning pensiya ta‘minotiga yo‗naltiriladigan mablag‗lardan qat‘iyan maqsadli foydalanilishini nazorat qilish byudjetdan tashqari Pensiya jamg‗armasining shahar va tuman bo‗limlari zimmasiga yuklatiladi.Quyidagi rasmda 2018 yil 1 may holatiga byudjetdan tashqari Pensiya jamg‗armasidan pensiya va ijtimoiy nafaqa oluvchilar soni ko‗rsatilgan.
“Mamlakatimiz pensiya ta‘minoti tizimi 3,2 mln.dan ko‗proq fuqarolarni yoki mamlakat aholisining taxminan 10,0 foizni qamrab oladi. Yoshga doir pensiya oluvchilar – 2 502,6 ming nafar, nogironlik bo‗yicha pensiya oluvchilar – 360,3 ming nafar, boquvchisini yo‗qotganlik bo‗yicha pensiya oluvchilar – 168,5 ming nafar va ijtimoiy nafaqa oluvchilar – 294,1 ming nafarni tashkil etadi‖85. ―O‗zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‗armasi jamg‗armasining Toshkent viloyati Toshken ttumani bo‗limida 2018 yil davomida pensiya va nafaqa so‗rab murojaat qiluvchilarning jami soni 1267 nafar bo‗lib, shundan, pensiya oluvchilar 1065 nafarni, nafaqa oluvchilar 202 nafarni tashkil qildi‖86.
Bugungi kunda mamlakatimizda inson omilining hal qiluvchi kuch sifatida amal qilishi va izchil ravishda rivojlanib borishi uchun real shart-sharoitlarni yaratadigan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, ahamiyatga molik ulkan o‗zgarishlar amalga oshirilmoqda. Biz o‗z oldimizga qo‗yayotgan maqsad esa – olib borilayotgan islohotlar samaradorligini tubdan oshirish, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishini ta‘minlash uchun shart-sharoitlar yaratishdan ...iborat87. O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasida ―Ijtimoiy sohani rivojlantirish‖ deb nomlangan to‗rtinchi yo‗nalish jumladan ―... fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va ularning salomatligini saqlash, ... aholining muhtoj qatlamlariga ko‗rsatiladigan ijtimoiy
yordam sifatini oshirish...‖88 chora-tadbirlarini amalga oshirishni nazarda tutadi.Mazkur yo‗nalishda belgilangan dasturlar asosida islohotlar amalga oshirildi, fuqarolarning pensiya ta‘minoti sohasida bir
―Xalqimizning hayot darajasini yuksaltirish uchun mehnatga munosib haq to‗lash tizimini shakllantirish va aholi real daromadlarini oshirishimiz zarur‖89. Ta‘kidlash joizki, aholi daromadlarining darajasi qanchalik yuqori bo‗lsa, uning zaruriy ehtiyojini qondirish, salomatligini saqlash, dam olishini mazmunli tashkil etish, ma‘lumot olish, bo‗sh vaqtlarini madaniy tarzda o‗tkazish bo‗yicha imkoniyatlari shunchalik ko‗p bo‗ladi. So‗nggi yillarda mamlakatimiz iqtisodiyotini modernizatsiya qilish sharoitida aholi daromadlari tarkibida qator o‗zgarishlar sodir bo‗ldi.
Birinchidan, daromad shakllari o‗zgardi, ya‘ni uning an‘anaviy turlari (ish haqi, pensiya, nafaqa, stipendiya) qatoriga mutlaqo yangilari – tadbirkorlik faoliyatidan, (ko‗chmas) mulkdan, qimmatli qog‗ozlardan, chet el valyutasidan keladigan daromadlar qo‗shildi. Ikkinchidan, daromadlarning tarkibiy qismlari miqdor va sifat jihatidan o‗zgardi, bu borada fuqaro ixtiyoridagi haqiqiy daromadlar, daromad tanqisligi, tirikchilik minimumi, qashshoqlik darajasi, oila pul daromadlarining xarid qobiliyati kabi tushuncha va kategoriyalar paydo bo‗ldi. Uchinchidan, daromadlardan foydalanishning yangi yo‗nalishlari paydo bo‗ldi: majburiy to‗lovlar va badallar, chet el valyutasi, qimmatli qog‗ozlar va shaxsiy mulkni sotib olish uchun xarajatlar, tijorat banklariga qo‗yilmalar shular jumlasidandir.
Pensiya sohasida keyingi yillarda tizimning tashkiliy tuzilmasini, huquqiy asoslarini yanada takomillashtirish, pensiyalarni byudjetdan tashqari Pensiya jamg‗armasidan o‗z vaqtida moliyalashtirish, shuningdek, Respublika fuqarolarining pensiya ta‘minotiga yo‗naltiriladigan mablag‗lardan maqsadli foydalanilishi ustidan nazoratni kuchaytirish yo‗nalishlarida samarali islohotlar amalga oshirildi va oshirilmoqda. Ayniqsa, pensiya ta‘minotiga tegishli me‘yoriy-huquqiy hujjatlarni takomillashtirilib borishi bu boradagi muammolarni hal qilish imkoniyatlarini bermoqda.
O‗zbekiston Respublikasida valyuta siyosatini liberallashtirish sharoitlarida respublika aholisining daromadlari va turmush darajasini yanada muttasil oshirib borish, fuqarolarga ijtimoiy madadni kuchaytirish maqsadida O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 noyabrdagi ―Ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va nafaqalar miqdorini oshirish to‗g‗risida‖gi 5245-son Farmoniga muvofiq 2017 yil 1 dekabrdan byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar hamda nafaqalar miqdori 15,0%ga oshirildi. Unga ko‗ra, eng kam ish haqi ish haqi - oyiga 172 240 so‗m (149775 so‗m); yoshga doir pensiyalar - oyiga 336880 so‗m (292940 so‘m); bolalikdan nogironlarga beriladigan nafaqa - oyiga 336 880 so‗m (292940) so‗m, zarur ish stajiga ega bo‗lmagan keksa yoshdagi va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga beriladigan nafaqa oyiga 206 720 so‗m (179755 so‘m) miqdorida belgilandi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 13 oktyabrdagi «Ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va nafaqalar miqdorini oshirish to‘g‗risida»gi 5553-sonli Farmoniga muvofiq, aholi daromadlari va turmush darajasini oshirish, aholining ijtimoiy zaif qatlamlarini davlat tomonidan qo‗llab-quvvatlanishini kuchaytirish, shuningdek, mehnatiga kam haq to‗lanadigan xodimlar ish haqi miqdorini jadal ravishda oshirish ta‘minlandi. 2018 yil 1 noyabrdan boshlab byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar hamda nafaqalar miqdori 1,1 baravar oshirildi.O‗zbekiston Respublikasi hududida 2018 yilning 1 noyabridan boshlab eng kam:
 ish haqi - oyiga 202730 so‘m;
 yoshga doir pensiyalar - oyiga 396500 so‗m;
 bolalikdan nogironlarga beriladigan nafaqa -oyiga 396500 so‗m;
 zarur ish stajiga ega bo‗lmagan keksa yoshdagi va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga beriladigan nafaqa - oyiga 243300 so‗m miqdorida belgilandi.
O„zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg„armasining 2019 yilgi daromadlari va xarajatlari90
90O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining ―O‗zbekiston Respublikasining 2019 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‗rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari hamda 2020-2021 yillarga byudjet mӯljallari to‗g‗risida‖gi 4086-son Qarori. 2018 yil. 26 dekabr.