2-savol. Jinoyat tarkibining zaruriy va fakultativ belgilarini muhokama qiling
Jinoyatga huquqiy baho bering va jinoyat tarkibini tahlil qiling
Download 409.18 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Fuqaro J. Salimov sodir etgan harakat jinoyatmi, agar shunday
- Jinoyat obyektiv tomoni
- Jinoyat subyekti
- Subyektiv tomon
|
1. Jinoyatga huquqiy baho bering va jinoyat tarkibini tahlil qiling.
2. Kazusdan kelib chiqqan holda tamom bo’lgan va tamom bo’lmagan jinoyatlarning o’ziga xos jihatlarini bayon qiling.
Kazusga huquqiy baho berishni jinoyat tarkibini aniqlash va yechim topish kerak bo’lgan masalalarni belgilab olishdan boshlaymiz. 1. Fuqaro J. Salimov sodir etgan harakat jinoyatmi, agar shunday bo’lsa, uni kvalifikatsiya qilish masalasi qanday? 2. Ishda yengillashtiruvchi va og’irlashtiruvchi holatlar mavjudmi? 3. Sodir etilgan harakat tamom bo’lgan jinoyat hisoblanadimi yoki
Qilmish jinoyat bo’lishi uchun yuqorida qayd etganimizdek, ijtimoiy havfli, huquqqa xilof, aybli, ayb uchun jazo mavjud bo’lishi va unda jinoyat tarkibi to’laligicha mavjud bo’lishi kerak. Jinoyat tarkibi bu-ijtimoiy havfli harakat yoki haratksizlikni jinoiyligini ifodalovchi elementlar yig’indisi. Ular to’rtta: subyekt, subiyektiv tomon, obiyekt, obiyektiv tomon. Qachonki qilmishda shularning barchasi mavjud bo’lsa u shundagina jinoyat bo’ladi. Ulardan birining yo’qligi qilmishning jinoyatligini istisno etishga asos bo’ladi. Yuqoridagi kazusimiz jinoyat ekanligini va u qanday turdagi jinoyat ekanligini quyida aniqlaymiz. Biz bu jinoyatning tarkibiy elementlarini tahlil qilamiz va shu jarayon davomida har bir elementga hamda ularning o’ziga hos belgilariga tariflar berib o’tamiz. Jinoyat obyekti – jinoyat qonuni bilan qo’riqlanadigan, tajovuz qaratilgan ijtimoiy munosabat. Bu munosabatlar O’z. Res. Jk ning 2-moddasida keltirilgan. Sodir etilgan qilmish natijasida aynan shu munosabatga zarar yetadi yoki shu munosabatga zarar yetish real havfi kelib chiqadi. Yuqoridagi kazusimizda jinoyat obyekti bu ijtimoiy odob-axloq va fuqarolar sog’lig’i hisoblanadi. Chunki yuqoridagi hatti-harakatlar orqali aynan shu obyektlarga ziyon yetadi yoki shunday ziyon yetish real havfi kelib chiqadi.
Jinoyat obyektiv tomoni – obyektga qarshi qilingan harakat yoki harakatsizlikning tashqi holatini ifodalovchi yuridik ahamiyatga ega bo’lgan belgilar majmuyi. Ya’ni obiyektga zarar aynan qanday harakat yoki haralatsizlik orqali, qanday qilib yetkazilganligini ifodalovchi elementlar. Jinoyat sodir etishning usul va yo’llarini nazarda tutuvchi belgilar. Sodda qilib aytganda, obyektga zarar yetishi yoki zarar yetish real havfi kelib chiqishi uchun, albatta, qandaydir harakat yoki haraktsizlik bo’lishi kerak. O’sha harakat yoki harakatsizlik qanday amalga oshirilganligi jinoyatning obyektiv tomonidir. Kazusdagi vaziyatdagi jinoyatning obyektiv tomoni fohishaxona ochish yoki saqalashda namoyon bo’ladi. Bunda jinoyat obyektining zaruriy belgisi faqat ijtimoiy-havfli qilmish bo’lib, oqibat va sababiy bog’liqlik mavjud emas, chunki bu formal tarkibli jinoyat.
muvofiq jazoga tortilishi mumkin bo’lgan shaxs. Jazoga tortilishi mumkin degan tushunchani kengaytiradigan bo’lsak, Jkda nazarda tutilgan subyekt yoshiga kirgan, aqli raso jismoniy shaxslar. Bizdagi jinoyat subyekti J. Salimov.
etgan shaxsning ushbu harakat yoki harakatsizligiga va u olib keladigan ijtimoiy havfli oqibatga bo’lgan ruhiy munosabati. Bu munosabat qasd yoki ehtiyotsizlik ko’rinishida namoyon bo’ladi. 131-maddadagi jinoyat faqat qasddan sodir etiladi. Uning zaruriy belgisi ayb, g’arazli mativ hamda mansabparastlik, o’ch, hushomad kabi past maqsadlar hisoblanadi. Sodir etilgan qilmishda jinoyat tarkibining barcha elementlari mavjud bo’lib, u jinoyat kodeksining 131-moddasidan joy olgan. Bu jinoyat ushbu modda ikkinchi qismi, ya’ni fohishaxona tashkil etish yoki uni saqlash – bazaviy hisoblash miqdorining 50 baravaridan 75 baravarigacha bo’lgan miqdorda jarima yoki 360 soatdan 480 soatgacha majburiy jamoat ishlari yohud 1 yildan 3 yilgacha ozodlikdan cheklash yoki 3 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Agar fuqarolar S. Botirova va T. O’sarov voyaga yetmagan bo’lsalar fuqaro J. Salovga tayinlangan jazo 131-modda 3-qismi a bandi bilan 5 yildan 7 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan kvalifikatsiya qilinishi mumkin. Sodir etilgan har bir jinoyatga nisbatan sudlar tomonidan jazo tayinlanayotganda bu yerda yengillashtiruvchi va og’irlashtiruvchi holatlarning mavjudligi hamisha inobatga olinadi. Jazoni yengillashtiruvchi hollar Jkning 55- moddasida og’irlashtiruvchi holatlar esa 56-moddasida o’z aksini topgan. Fuqaro Salimov tomonidan amalga oshirilgan harakatlarda ham bu holatlar mavjud. Fuqaroning o’z qilgan ishidan chin ko’ngildan pushaymon ekanligi uning sodir etgan jinoyatini yengillashtiruvchi holat sifatida baholansa, uning bu jinoyati
g’arazli va boshqa past niyatlarda amalga oshirganligi uni og’irlashtiruvchi holat sifatida baholanadi. Ushbu jinoyat yuzasidan tamom bo’lgan va tamom bo’lmagan jinoyatlarga to’xtalsak, va bu jinoyatning aynan qay biriga mansub ekanligini aniqlasak. Sodir etilgan jinoyatda maqsadga erishish uchun bu jinoyatni amalga oshirish bir necha bosqichlardan iborat bo’ladi. Shu bosqichlarning bajarilishi, oqibatning kelib chiqishi yoki chiqmasligiga ko’ra jinoyatlar tamom bo’lgan va tamom bo’lmagan jinoyatlarga bo’linadi. Jinoyat sodir etish bosqichlari bu – ijtimoiy havfli qilmishni ifodalovchi harakatning bosqichlari majmui. Soddaroq qilib aytadigon bo’lsak, jinoyat qonuni bilan qo’riqlanadigan obiyektga zarar yetkazish yoki shunday zarar yetkazish real havfini keltirib chiqaruvchi qilmishni sodir etishning muayyan ketma-ketligi. Ular uchta bo’lib, jinoyatga tayyorgarlik ko’rish, jinoyatga suiqasd qilish va tamom bo’lgan jinoyat. Bundan tashaqari Jkda jinoyatdan ixtiyoriy qaytish ham mavjud. Bu bosqichlar to’g’ri qastdan sodir etilgan jinoyatlarda mavjud bo’ladi. Jinoyatga tayyorgarlik ko’rish bu sodir etiladigan jinoyat uchun o’ziga shart sharoit yaratish, keyingi jinoyatni berkitish uchun harakat qilish. Ya’ni bunda jinoyatchi o’z jinoyatini rejalashtiradi. Misol tariqasida bosqinchilik qilmoqchi bo’lsa, uy kalitini yasatishi, odam o’ldirish uchun pichoq sotib olishi, pichoqda iz qolmasligi uchun qo’lqop sotib olishi, o’zi uchun sherik qidirishi kabilarni keltirish mumkin. Tamom bo’lmagan jinoyatlarda bu ishlar shaxsga bog’liq bo’lmagan ravishda oxiriga yetkazilmaydi. Keyingi bosqich bu jinoyatga suiqasd qilish. JKning 25-moddasida bunga atroflicha tarif berilgan. Unga ko’ra qastdan sodir etiladigan jinoyat boshlanib, shaxsga bog’liq bo’lmagan hollarda oxiriga yetkazilmaydi. Bunda shaxs jinoyatning obiyektiv tomonini qisman bajaradi. Shu orqali u obyektga tajovuz qiladi, yoki zarar yetkazish real havfini keltirib chiqari. Oqibat yuz berishi real bo’lib qoladi, lekin shaxsga bog’liq bo’lmagan ravishda oxiriga yetmaydi. Bu tamom bo’lmagan jinoyatlarda mavjud bo’ladi. Yana bir bosqich bu tamom bo’lgan jinoyat. Bunda shaxs jinoyat obyektiv tomonini oxirigicha bajaradi. Natijada jinoyat qonuni bilan qo’riqlanadigan obyektga zarar yetadi. Uning muhim belgisi bo’lgan oqibat ham kelib chiqadi. Masalan, qasddan odam o’ldirish. Tayyorgarlik qilib vosita va qurollar barcha- barchasi tayyorlanadi. O’sha odamning oldiga boriladi va unga pichoq sanchiladi. Natijada odam o’ladi. Bizning kazusimizdagi jinoyat ham tamom bo’lgan jinoyat hisoblanadi. Chunki u formal tarkibli jinoyat bo’lib, bunday jinoyatlar sodir qilingan paytidayoq tamomlangan hisoblanadi. Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, yuqoridagi kazusda sodir etilgan jinoyat uchun yagona javobgar J. Salimovdir. Fohishaxonalarga tashrif buyurish jinoyat hisoblanmaydi. Fohishalik bilan shug’ullanish MJTKning 190-moddasiga binoan javobgarlikka tortiladi. Uning og’irlashtiruvchi xolati ham MJTKning o’zida aks ettirilgan. Men shu borada bu munosabatga o’z fikrimni bermoqchiman. Ushbu hol ya’ni fohishaxonalar va u yerda sodir etilayotgan ishlar tufayli necha necha oilalar buzilib ketayapti. Shuning uchun fohishaxonaga tashrif buyurgan shaxslar uchun ham alohida jinoiy javobgarlikni belgilab, buni JKga kiritib qo’yish kerak deb o’ylayman. Bundan tashqari fohishalik bilan shug’ullanishning bir yilda yana qayta sodir etilganligi uchun jazoni MJTKda emas balki, Jkda ifodalash kerak degan fikrdaman. Lekin buni shaxslarning jinsiy erkinligi huquqining buzilishi deb qabul qilmaslik kerak. Buning uchun ushbu tushuncha ya’ni shaxslarning jinsiy erkinlik huquqi tushunchasini biroz kengroq yoritish kerak.
M. usmonaluyev, P. Bakunov.”Jinoyat huquqi” darslik. “Nasaf” nashriyoti. 2010-yil. Ii M. H. Rustamboyev. Jinoyat huquqi (Umumiy qism). Toshkent-2006. iii M. H. Rustamboyev. Jinoyat huquqi (Umumiy qism). Toshkent-2006 iv.M. usmonaluyev, P. Bakunov.”Jinoyat huquqi” darslik. “Nasaf” nashriyoti. 2010-yil. Download 409.18 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|