2 soat Reja: Banklar va ularning bozor iqtisodiyotidagi vazifalari

13.4.-rasm. Aholi soni o`sishiningiqtisodiy muvozanatga ta‘siri
14
  
Matematik jihatdan o`zgarmas kapital bilan qurolanganlik sharoitidagi 
iqtisodiyotda barqaror muvozanat sharti quyidagi ko`rinishga ega bo`ladi:
Δk=sf(k)-(d+n)k=0 yoki sf(k)=(d+n)k
Tenglamadagi (d+n)k investitsiyalarning kritik kattaligini xarakterlaydi. 
Ya‘ni bir ishchiga to`g`ri keladigan kapitalni doimiy o`zgarmas darajada saqlab 
turadigan hajmini ifodalaydi.
Aholi o`sishining hisobga olgan holda R. Solou modelini grafik jihatdan 
ifodalash uchun mehnatning kapital bilan qurollanganligi barqaror darajasini (k*) 
deb belgilaymiz. Aniqlaganimizdek, agar bir ishchiga to`g`ri keladigan kapital 
(k=const) bo`lsa iqtisodiyot muvozanat holatida bo`ladi. Agar k1amaldagi investitsiyalar ularning kritik kattaligidan yuqori va (k
1
) k* ga qadar 
o`sadi. Agar k
2
>k*, unda investitsiyalar ularning kritik darajasidan past va (k
2)
k* 
ga qadar pasayadi.
Model iqtisodiyot barqaror holatda bo`lishi uchun investitsiyalar sf(k) kapital 
chiqib ketishi va aholining o`sishi (d+n)k oqibatlarini qoplashi kerakligini 
14
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 7 th edition. Harvard University. NY.: Worth Publishers, 2015 

---

ko`rsatadi. B holda kapital bilan qurollanganlik (k) va mehnat unumdorligi (y) 
o`zgarmas qoladi. Lekin aholi o`sishida kapitalning doimiyligi rapital ham aholiga 
mos sur‘atda o`sishi kerakligini anglatadi: ya‘ni:
ΔY/Y=ΔL/L=ΔΚ/K=n 
Bundan quyidagi xulosa kelib chiqadi: aholining o`sishi – iqtisoiyotning 
barqarorlik holati sharoiidagi uzluksiz iqtisodiy o`sishning sabablaridan biri.
Biroq agar aholining o`sishi investitsiyaning oshishi bilan birga bormasa, 
unda bu bir ishchiga tug`ri keladigan kapital zahirasining kamayishiga olib 
keladi.Aholining n dan n
1
ga o`sishi (d+n)k chizig`ini yuqoriga (d+n
1
)k holatiga 
siljitadi. Bu esa kapital bilan qurollanganlikni k* dan k1* gacha qisqartiradi. 
Shunday qilib, R.Solou modeli aholi o`sishining yuqori sur‘atlarga ega bo`lgan 
davlatlarda kapital bilan qurollanganlik past – demakki, daromadlar ham past 
bo`lishini tushuntirib beradi.
R.Soluning fikriga ko`ra , barqaror muvozanat sharoitida kapital, mehnat va 
milliy daromad darajasi bir xil, aholi soni o`sishiga teng sur‘atda o`sib boradi. Aholi 
sonining tez o`sishi iqtisodiyotning o`sish sur‘atlari jadallashishiga ta‘sir etadi, 
ammo barqaror muvozanat holatida aholi jon boshiga mahsulot ishlab chiqarish 
kamayadi. O`z navbatida, jamg`arish normasining oshirilishi aholi jon boshiga 
to`g`ri keladigan daromad miqdorini oshiradi va kapital bilan qurollanganlik 
koeffitsentini ko`tarilishiga olib keladi, lekin barqaror holatdagi o`sish sur‘atiga 
ta‘sir ko`rsatmaydi. Shu sababli barqaror holatdagi iqtisodiy o`sishning yagona 
sharti texnik taraqqiyotning o`sish sur‘ati hisoblanadi.