2. Turizmning siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati. Buyuk Ipak yo’li va unda turizmni rivojlantirishning ahamiyati

2-rasm. Turistik bozor samaradorligiga ta‟sir etuvchi omillar
Turizmning ijtimoiy ahamiyati jamiyat uchun quyidagilardan iborat: - jamiyatning psixofiziologik resurslari va insonning mehnat qobiliyatining tiklanishi;

• bo’sh vaqtdan tejamli foydalanish;
• ish joylarini tashkil etish va aholi bandligini ta‘minlash;
• mahalliy aholining madaniyatiga ta‘sir ko’rsatish;
• korxonalarda band bo’lganlarning daromadini ta‘minlash;
• rekriatsiyani tiklash va qo’llab quvvatlash orqali turizmning ekologik havfsizligini ta‘minlash.

Ijtimoiy nuqtai nazardan turizmning asosiy funksiyasi bo’lib, insonning ishlab chiqarish majburiyatlarini bajarish chog’ida sarflangan kuchlarini tiklash hisoblanadi. U ko’pincha asabning taranglashishi bilan bog’liq bo’ladi. Turistik dam olish – bu muhitning almashishi kundalik hayot tarzining o’zgarishi, xordiq chiqarish madaniyati, yangi joy odamlari bilan tanishish, dunyoqarashni kengaytirish va hokazolar.

Turizmning mahalliy aholi hayotiga salbiy ta‘siriga quyidagilar kiradi:
Turistik ehtiyojlarning qondirilishi tashrif davlatlari va hududlari aholisi, manfaatlariga madaniy va tarixiy qadriyatlarga, atrof muhitga, tabiat resurslariga turizmning gumanitar ahamiyati dam olishni tashrif buyurgan xalqning hayoti, tarixi, urf odatlari bilan birgalikda, o’rganishdan iborat. Muhim ahamiyatni diqqatga sazovor joylarni ko’rish egallaydi
malakasiz mehnat hissasining oshishi;
alkogolizm, janjallarning oshishi;
yoshlarning hayotga engil qarashi;
madaniyatning tijoratlashishi;
mahalliy aholi va turistlar o’rtasidagi mojarolar.
Ekskursiyada ko’rilgan va eshitilgan narsalar xotirada uzoq vaqt qoladi. Turli davlatlar xalqlari madaniyati va urf odatlari bilan tanishish, dunyoqarashni kengaytiradi, insonni ma‘naviy oziqlantiradi.
Shunday qilib, turizmni rivojlantirish afzalliklariga quyidagilar kiradi:

• hududga pul oqimlarining oshishi, shu jumladan chet el kapitalining;
• yalpi ichki mahsulotning oshishi;
• yangi ish joylarining yaratilishi;
• kapitalning jalb qilinishi, shu jumladan chet el kapitalining; - hududdagi soliq tushumlarining oshishi.

Turizmni rivojlantirishning salbiy oqibatlariga qo’yidagiar kiradi:

• mahalliy tovarlar va xizmatlar, tabiat resurslari va ko’chmas mulkka raqobatning oshishi.
• turistik importda pullarning chetga chiqib ketishi;
• turist tomonidan chiqarilgan ekologik va ijtimoiy muammolar;
• agarda turizm hududda aosiy o’rinda bo’lsa, qolgan tarmoqlarning kerakli darajada rivojlanmasligi.

O’zbekistonda turizm yosh tarmoq hisoblanadi va davlat tomonidan turli yordam choralariga muhtojdir. Jumladan raqobatchilar ko’p sonli turli soliq va tashqi iqtisodiy imtiyozlardan foydalanishadilar. SHu sababli bizdagi turistik mahsulot ishlab chiqarish va iste‘mol qilishi ular bilan raqobat qilishlari qiyin.

• Buyuk Ipak yo’li va unda turizmni rivojlantirishning ahamiyati.

Zamonaviy turizmni rivojlanishiga ta‘sir etuvchi omil bir qancha bo’lib, hozirgi vaqtda butun dunyoda, jumladan O’zbekistonda ham iqtisodiyotning noishlab chiqarish sohalaridan biri xususan zamonaviy turizm sohasiga katta e‘tibor kuchayib bormoqda. Insonlar borgan sari o’zlarining bo’sh vaqtlarini samarali o’tkazishga, milliy urf odatlarni o’rganishga, dam olishga, sog’ligini tiklashga, qadriyatlarini bilishga intilmoqda. Bunday barcha xizmatlarni turizm sohasi ko’rsatadi. Bundan tashqari, insoniyat har doim o’zining harakat doirasini o’zgartirib, yangi yerlarni kashf qilishga intilgan. 20 asrga kelib bunday intilishlar kuchaydi va zamonaviy turizm industriyasining rivojlanishiga katta turtki bo’ldi. Ayrim mamlakatlarda turizm sohasi juda ham barqaror rivojlanib bormoqda va ularning har yillik o’sish sur‘ati 8-10 % gacha boradi. Bu davlatlarga Ispaniya, Italiya, Fransiya, AQSh va boshqa mamlakatlarni kiritish mumkin. Shunisi qiziqki zamonaviy turizmning rivojlanishi bilan bir qatorda transport, bozor infrastrukturasi, savdo-sotiq, ozik-ovqat tarmoqlari, qurilish, hunarmandchilik hamda boshqa xizmat ko’rsatish sohalari rivojlanib ketdi. Respublikhamiz turizm sohasida xalqaro hamkorlikni rivojlantirish uchun juda boy imkoniyatlarga ega.
Bularga «Buyuk Ipak Yo’li»ning shox tomiri respublikamizdan o’tganligi, butun dunyoga mashxur tarixiy va milliy shaharlarimiz Samarqand, Buxoro, Xiva, Shaxrisabz, Qo’kon, Toshkent va boshqa shaharlar, tabiiy va sog’lomlashtirish resurslariga boy mintaqalarimiz Chimyon, Shoximardon, Zomin, Boysun, Sherobod va boshqa shaharlarlar kiradi. Hozirgi kunga kelib, O’zbekistonda zamonaviy turizmning rivojlantirish uchun asos solindi deb hisoblasa bo’ladi.
Bunga dalil sifatida 1999 yil 20 avgustda O’zbekiston Respublikasining «Turizm to’g’risida»gi qonunning qabul qilinishi hisoblanadi. Qonunning maqsadi, zamonaviy turizm sohasidagi munosabatlarni huquqiy jihatdan tartibga soliq, turistik xizmatlar bozorini rivojlantirish, shuningdek turistlar huquqlarini va qonuniy manfaatlarini himoya qilishdan iborat. Yana bir dalil, bu «Buyuk Ipak Yo’li»ni qayta tiklashda O’zbekiston Respublikasining faol qatnashishi va respublikada xalqaro turizmning rivojlantirish to’grisida» gi farmonining Prezidentimiz tomonidan qabul qilinishidir. Bu farmonga binoan turistik korxonalar bir qator soliq imtiyozlarga ega bo’lishdi. Bu farmon «Buyuk Ipak Yo’li»da joylashgan tarixiy va zamonaviy shaharlarda turistik yo’nalishlarning rivojlanishiga turtki bo’ldi.
Ming yillar davomida «Buyuk Ipak Yo’li» Osiyo va Yevropa xalqlarini birlashtirishning turg’un ahamiyatli va samarali usuli hisoblanib kelgan. Xuddi shu yo’l bo’ylab tovarlar, bilimlar, texnologiyalar, madaniyatlar almashuvi amalga oshirilgan, natijada shaharlarning, davlatlarning rivojlanishiga ko’maklashib kelgan.
Butunjahon Turistik Tashkiloti ekspertlari «Buyuk Ipak Yo’li»da qatnashishiga qarab, qatnashuvchi davlatni 3 qismga ajratgan. Birinchi qismga o’ziga xos turizm zamonaviy modelini shakllantira boshlagan O’rta Osiyо va Kavkaz davlatlari kirgan. Bu yo’nalishda Butunjahon Tur istik Tashkiloti asosiy masala qilib turg’un rivojlanish dasturini tuzishda, turistik tarmoqqa investitsiyani jalb qilishda, qonunchilikni ishlab chikishda va kadrlarni tayyorlashda ko’maklashishi hisoblanadi. Ikkinchi qismga «Buyuk Ipak Yo’li» obyektlarini o’z ichiga olgan va turistik mahsuloti bilan aniq tajribaga ega bo’lgan davlatlar kiradi. Bular Xitoy, Pokiston, Hindiston, Eron, Gretsiya va Turkiyalardir.
BTT ning ekspertlari fikriga ko’ra bu yerda xalqaro tashkilot «Buyuk Ipak Yo’li» nomli turistik mahsulotning sotilishini rag’batlantirishi mumkin. Uchinchi qism esa, qadimgi aloqaning oxirgi nuqtalarini o’z ichiga qamrab oladi. Bularga bir tomondan Yaponiya, Koreya, ASEAN davlatlari kiradi. Bu yerda Butunjahon Turistik Tashkilotining vazifasi «Buyuk Ipak Yo’li»ni targ’ibot qilish deb hisoblanadi, chunki bu davlatlar nafaqat katta turistik oqimni ta ‘minlaydi, balki bu yo’l bo’ylab turizm uchun yetakchi bozorlar hisoblanadi. «Buyuk Ipak Yo’li» zamonaviy turizm mahsulotini mavqeini ko’tarilishi uchun albatta fundamental asos bo’lishi kerak. Uni sotish uchun barcha davlatlarning faol hamkorligi kerak. Bu yerda xususiy sektor va davlat sektori, xalqaro va ratsional tashkilotlar, alohida turoperatorlar va mehmonxona komplekslari munosabatisiz amalga oshirib bulmaydi.
Butunjahon Turistik Tashkilotining «Buyuk Ipak Yo’li» loyihasi bo’yicha keyingi yig’ilishi Xitoyda 1996 yilda bo’lib o’tdi, bunda mahsulotning marketingiga oid masalalar ko’rib chiqildi. «Buyuk Ipak Yo’li»da turizm bo’yicha ikkinchi anjuman ham ahamiyatli bo’lib o’tdi. Ekspertlar fikriga ko’ra bu yerda «Buyuk Ipak Yo’li»ning asosiy turistik resurslari: diqqatga sazovor joylar, zamonaviy va tarixiy obyektlar, joylashtirish vositalari, transport va axborot markazlari shakllandi. Bu tadbirlardan keyin ushbu loyha rivojlana boshladi.
Xitoyga sayohat qiluvchi turistlarning asosiy qismi Respublikhamiz orqali harakat qiladi. Bu degani xorijiy turistlarning mamlakatimizdagi turistik obyektlardan va transport vositalaridan foydalanganliklari uchun ma‘lum bir valyutaning davlat byudjetiga tushishini ta‘minlaydi. Shuning uchun ham xorijiy turistlar uchun «Buyuk Ipak Yo’li» bo’ylab transport (tranzit) yo’nalishlarini ishlab chiqish va amalga oshirish lozim. Bu masalada zamonaviy bilim qabul qilishga qaratilgan turizm eng katta qiziqish tug’diradi.
O’zbekiston hayotida bo’lib o’tayotgan zamonaviy tadbirlar, masalan, allоmalarning va shaharlarning tantanalari nafaqat musulmon davlatlari, balki Yevropa va boshqa davlatlarni keng qayd qilib, «Buyuk ipak yo’li»ni va taklif qilinayotgan mahsulotni yangi darajaga ko’tardi. Prezidenimiz rahnamonligida mamlakatimizda istiqlol yillirida turizm sohasini rivojlantirish borasida amalga oshiralayetgan keng qo’lamli istilohatlar yuksak ijobiy natija bermoqda. 2016 yildan boshlab O‘zbekistonda xorijiy sayyohlar oqimi sezilarli darajada ortdi.
Xorijiy sayyohlarning kelishining
o‘sish sur’ati:
yilda 2016 yilga nisbatan
2017
-
32
%
Xorijiy sayyohlarning kelishining
o‘sish sur’ati:
2018
yilda 2017 yilga nisbatan
-
100
%
mexmonxonalar soninig o'sish surati:
10
-
11
%
Joriy holat ma‘lumotlarini taxlil qilsak;