20-mavzu. Raqamli iqtisodiyotda xavfsizlik masalalari reja

20.2. Internet tarmog‘idagi firibgarlik turlari va ularni aniqlash yo‘llari

Internetda firibgarlik (elektron firibgarlik) internetdan foydalangan firibgarlik turi hisoblanadi. Ushbu firibgarlik turi jabrlanuvchilardan pul, mulk va merosni undirish maqsadida ma’lumotlarni yashirish yoki noto‘g‘ri ma’lumotlarni taqdim etishni o‘z ichiga olishi mumkin². Internetdagi firibgarlik alohida jinoyat hisoblanmaydi, ammo kiberolamda amalga oshirilgan bir qator noqonuniy xatti- harakatlarni o‘z ichiga oladi. Biroq bu o‘g‘rilikdan farq qiladi, chunki bu holda jabrlanuvchi o‘z xohishi bilan va bila turib jinoyatchini ma’lumot, pul yoki mulk bilan ta’minlaydi⁴. SHuningdek, internet tarmog‘idagi firibgarlik vaqt va makonda ajratilgan huquqbuzarlarni o‘z ichiga olganligi bilan ajralib turadi.

Internet firibgarlikning ayrim turlari bilan tanishib chiqamiz.

1. 
   Fishing (inglizcha fishing – “baliq ovlash”) internetdagi firibgarlikning bir turi bo‘lib, uning maqsadi foydalanuvchilarning maxfiy ma’lumotlarini, ya’ni login va parollarni qo‘lga kiritish. Hozirgi kunda fishingning asosiy maqsadi plastik kartadagi ma’lumotlarni qo‘lga kiritish va undan o‘z maqsadida foydalanish hisoblanadi.
   

Huquqbuzarlar banklar yoki to‘lov tizimlari nomidan elektron xatlarni jo‘natishadi. Foydalanuvchiga haqiqiy bank saytining nusxasi bo‘lgan saytga kirish taklif qilinadi, unda e’lonlar ko‘rish mumkin, masalan, bankning xavfsizlik tizimidagi o‘zgarishlar to‘g‘risida. Plastik kartangizdan foydalanishni davom ettirish uchun sizdan pin kod va kartadagi ma’lumotlarni taqdim etish talab qilinadi. Keyinchalik, bu ma’lumotlar soxta plastik karta tayyorlash va hisobingizdagi mavjud mablag‘larni naqdlash uchun qo‘llaniladi. Ushbu ma’lumotlarni taqdim etish orqali firibgarlarga o‘z pullaringizni osongina taqdim etgan bo‘lasiz.
Ushbu turdagi jinoyat turlaridan biri bu soxta bank vakillaridan kredit qarzini to‘lash talabi bilan fuqarolarning mobil telefonlariga murojaat qilishdir. Fuqaro hech qanday kredit olmaganligi haqida xabar berganida, aniqlashtirib olish uchun undan plastik kartadagi ma’lumotlarni taqdim etish talab qilinadi. Ushbu ma’lumotlar on-layn do‘konlarda mahsulot sotib olish uchun etarli hisoblanadi. SHuni unutmaslik kerakki, banklar va to‘lov tizimlari hech qachon xat yubormaydi yoki fuqarolarga telefon orqali o‘z ma’lumotlarini taqdim etishni so‘ramaydilar. Agar plastik karta bilan yoki shunga o‘xshash muammo yuzaga kelsa, shaxsan bankka kelish talab qilinadi.

2.