21 mavzu: investetsiya va uning iqtisodiyotdagi o`rni investitsiyalarning mohiyati, grafigi va funksiyasi

3. Pul taklifining kengaytirilgan modeli, pul multiplikatori. 
Pul taklifining umumlashma modeli Markaziy bankning pul taklifidagi roli 
hamda pulning bir qismini depozitlardan naqd pullarga oqib o’tishni hisobga olgan 
holda yoziladi. Bu model bir qator yangi o’zgaruvchilarni o’z ichiga oladi.Bular: 
- pul bazasi (rezerv pullar, yuqori quvvatli pullar) – bank tizimidan tashqaridagi 
naqd pullar va tijorat banklari Markaziy bankda saqlaydigan depozitlar summasi; 
deponentlash koeffitsienti 
Cr = S/ D 
Pul bazasini MB va bank rezervlarini R deb belgilasak, 
MB=C+R. 
Pul taklifining kengaytirilgan modelini iuyidagicha yozish mumkin: 
Cr +1 
Ms =------------- · MB 
yoki Ms = m · MB 
Cr + rr 

---

367 
(Cr +1)/ (Cr + rr) nisbat pul multiplikatori deb yuritilib bir so’mlik pul 
bazasi hisobiga necha so’mlik pul taklifi yuzaga kelishini ko’rsatadi. Pul 
multiplikatorini – pul taklifining pul bazasiga nisbati ko’rinishida yozish mumkin: 
Ms 
C+D 
C/ D + D/ D 
Cr + 1 
m = 
= 
= 
=
MB 
C+R 
C/ D + R / D 
Cr +rr 
Cr miqdori – aholining o’z mablag’larini naqd pullar va depozitlar o’rtasida qanday 
proportsiyada saqlashni tanlashga bog’liq. rr = R / D miqdori esa – aholining nafaqat 
Markaziy Bank belgilab bergan majburiy rezerv normasiga, balki tijorat banklari 
saqlab turishni mo’ljallanayotgan ortiqcha rezerv miqdoriga ham bog’liq. Demak, 
pul taklifi pul bazasi va pul multiplikatori miqdoriga bog’liq ekan. Pul multiplikatori 
pul bazasining bir miqdorga oshishi natijasida pul taklifi qanday o’zgarishini 
ko’rsatadi. Markaziy bank pul taklifini avvalambor, pul bazasiga ta’sir etish yo’li 
bilan tartibga soladi. Mamlakatda pul miqdori ko’payadi, agar: 
-pul bazasi o’ssa; 
- majburiy zaxiralash normasi pasaytirilsa; 
- tijorat banklarining ortiqcha rezervlari kamaysa; 
-naqd pullarningn depozitlar umumiy summasiga nisbati pasaysa.