21-мавзу. Миллий иқтисодиёт ва унинг макроиқтисодий кўрсаткичлари. Миллий ҳисоблар тизими

1929-1933 йиллардаги буюк турғунлик МҲТ ни барпо этишга туртки бўлди. «Миллий ҳисоблар» атамасини илк бор голландиялик статистик олим Эдвард ван Клифф 1941 йилда «De Economist» журналида нашр этган «Голландиянинг миллий ҳисоблар тизими» мақоласида қўллаган эди. 1993 йил феврал ойида БМТнинг Нью-Йоркдаги Статистика комиссиясининг навбатдаги сессиясида МҲТнинг янги андозаси қабул қилинди ва уни қўллаш учун руҳсат берилди. Шунга асосан 1995 йилда Европа мамлакатлари статистика комитети МҲТнинг янги андозасини амалиётга жорий этди.

МҲТнинг асосий камчилиги-бу миллий ишлаб чиқаришнинг умумий натижаси ҳисобланган ЯММ (ЯИМ) реал ҳажми ошиши ёки камайишини тақозо қилувчи бир қатор омилларнинг оқибатларини ҳисобга олмайди. Булар:

• бозордан ташқарида амалга ошириладиган операциялар. Масалан, уй бекаси ва шахсий уй таъмири билан шуғулланувчи дурадгор меҳнатининг натижалари;
• натурал ишлаб чиқариш натижалари;
• бўш вақтнинг кўпайиши ҳисобига фаровонлик даражаси ортиши. Жумладан, ҳақ тўланадиган таътил ва байрам кунлари кўпайиши оқибатида;
• маҳсулот сифат тавсифи яхшиланиши;
• алоҳида шахс ва оилалар турмуш даражасидаги ўзгаришлар;
• сув, ҳаво ва атроф муҳитнинг ифлосланиши;
• яширин (хуфёна) иқтисодиёт ва фаолиятнинг натижалари.

Яширин иқтисодиётнинг кўламига турли манбаларда фарқли курсаткичлар орқали баҳо берилган. Жумладан, АҚШ миллий иқтисодиётида яширин иқтисодиётнинг ҳиссаси ЯИМ га нисбатан 3-30 %, Россияда 5-50 % ни ташкил этади.

Яширин иқтисодиётнинг кўламига турли манбаларда фарқли курсаткичлар орқали баҳо берилган. Жумладан, АҚШ миллий иқтисодиётида яширин иқтисодиётнинг ҳиссаси ЯИМ га нисбатан 3-30 %, Россияда 5-50 % ни ташкил этади.

Масалан: иқтисодиётда биринчи йили 3 та апельсин ва 2 та олма, иккинчи йили 2 та апельсин ва 3 та олма ишлаб чиқарилган деб фараз қилсак, уларнинг қийматини баҳоламасдан қайси йили ишлаб чиқариш ҳажми катталигини аниқлаш мумкин эмас.

• Масалан: иқтисодиётда биринчи йили 3 та апельсин ва 2 та олма, иккинчи йили 2 та апельсин ва 3 та олма ишлаб чиқарилган деб фараз қилсак, уларнинг қийматини баҳоламасдан қайси йили ишлаб чиқариш ҳажми катталигини аниқлаш мумкин эмас.